تنگدستی نزد جولایی به شاگردی گماشت؛ اما او از هر کاری جز قرائت قرآن و مطالعه کتاب بیزار بود؛ لذا پدرش ناچار با اشتغال او به علم موافقت کرد. ابن عریف در مریه به آموزش قرآن و فقه و حدیث پرداخت؛ سپس به تحقیق در وجوه قرائات و جمع روایات همت گماشت و در علوم ادبی از کتاب الفصوص فی اللغات و الاخبار تألیف صاعد بن حسن ربعی بهره ور شد. 2 وی از ابوخالد یزید و جمعی از محدثان معروف زمان خود حدیث شنیده و روایت کرده است3 و با کسانی چون ابوعلی ابن سکره صدفی، ابوالحسن بَرجی، محمد بن حسن لمغانی، ابوبکر عبدالباقی بن محمد بن بُریال، محمدیحیی بن فراء و ابوعمر احمد بن مروان یُمنالش زاهد مصاحبت داشته است. گفته اند از دست ابوبکر عبدالباقی بن محمد حجاری آخرین مصاحب ابوعمر طلمنکی خرقه پوشیده است. در میان پیروان او می توان از کسانی همچون ابوبکر بن رزق و ابومحمد بن ذی النون و ابوالعباس اَندَرَشی نام بُرد که از دست او خرقه پوشیده اند4 و ابوعبداللّه غزال که شیخ محیی الدین ابن عربی بود5 و ابوربیع کفیف مالقی از مریدان او بوده اند. 6 بین ابن عریف و قاضی عیاض بن موسی یحصبی مکاتباتی بوده است. 7 گفته اند او هفت نوع خط می نوشت که هیچ یک شبیه دیگری نبود. 8 موسی بن مسدی گوید: ابن عریف به سبب کمالاتش مورد حسادت قرار گرفت تا آنکه از او نزد سلطان مرابطی مراکش یعنی علی بن یوسف تاشفین ( 537ه ) بدگویی نمودند و سلطان را از رونق گرفتن کار او بیمناک کردند. 9 بعضی گروهی از فقهای شهر را در این کار دخیل دانسته اند، 10 ولی به نظر می رسد چون روزبه روز بر شمار پیروان وی افزوده می شد و مردم برای شنیدن کلام و مواعظ او ازدحام می کردند، سلطان دچار هراس شد و گمان برد بر او خروج خواهد کرد؛ ازاین رو او را به مراکش احضار نمود. درباره چگونگی وفات ابن عریف اختلاف است. برخی وفات او را قبل از رسیدن به مراکش و بعضی پس از رسیدن به مراکش دانسته اند. 11 برخی نیز گفته اند سلطان مرابطی مراکش، او را پنهانی در 23 ماه صفر سال 536ه در مراکش به قتل رساند. 12 ابن عریف پس از وفات در مراکش مدفون شد. مقرّئ تلمسانی قبر او را در مراکش دیده است که بسیاری از مردم آنجا به او تبرک می جسته و در طلب باران از تربت او یاری می خواسته اند. 13 درباره آثار و تألیفات او گفته اند هنگامی که از سوی
سلطان مرابطی مراکش احضار شد، از وحشت، تمام نوشته های خود را در دریا غرق کرد. 14 اما آثاری که از آنها یاد شده عبارت اند از:

محاسن المجالس در موضوع تصوف، مطالع الانوار و منابع الاسرار، 15 قطعاتی شعر در تصوف. 16

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 113. 2 ـ المعجم ( ابن ابار ) 19. 3 ـ کتاب الصله 1 / 81. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 113. 5 ـ الفتوحات المکیه 3 / 385. 6 ـ نفحات الانس 530. 7 ـ وفیات الاعیان 1 / 169. 8 ـ بغیة الملتمس 166. 9 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 113. 10 ـ المعجم ( ابن ابار ) 19. 1
[1] ـ نفحات الانس 530. 12 ـ کتاب الصلة 1 / 81. 13 ـ نفح الطیب 3 / 229. 14 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 113. 15 ـ هدیة العارفین 1 / 83. 16 ـ بغیة الملتمس 166.

دیگر منابع: العبر 2 / 449؛ مرآة الجنان 3 / 204؛ شذرات الذهب 4 / 112؛ الوافی بالوفیات 8 / 133؛ کشف الظنون 2 / 1591؛ النجوم الزاهره 5 / 270؛ معجم المؤلفین 2 / 164؛ الإعلام بوفیات الأعلام 1 / 357.

محمود هیئتی

احمد ـ ضبی

احمد ـ ضبی (م599 ه )

ابوجعفر ( ابوالعباس ) احمد بن یحیی احمد بن عمیرة ضبی.

وی در بلش، از شهرهای اندلس متولد شد و در مرسیه و قرطبه زندگی می کرد. 1 ابوجعفر هنگامی که کمتر از ده سال سن داشت، از اولین استاد خود ابوعبداللّه بن حمید علم آموخت. او همچنین مدت بسیاری با ابوالقاسم بن حبیش همنشینی داشته و از ابن عبیداللّه در سبته و ابن فخار در مراکش حدیث شنید. عبدالرحمان بن قصیر، ابوالحسن بن کوثر و احمد بن عبدالملک بن عمیره از دیگر کسانی هستند که از آنها بهره علمی بُرد. او از ابن بشکوال و دیگران اجازه روایت داشت. ضبی هنگامی که عازم سفر حج بود، در بجایه عبدالحق اشبیلی و در اسکندریه ابوطاهر بن عوف، ابوعبداللّه بن حضرمی، ابوثناء حرانی، ابوالفضل غزنوی و برخی دیگر را ملاقات نمود. او در مکه نیز با میانشی دیداری داشت. ابوجعفر در نقل و ضبط احادیث، دقیق بود و او را موثق و راستگو دانسته اند. او خطی زیبا داشت و بدین علت کتاب های بسیاری نوشته و از این راه ثروت بسیاری جمع نمود. وی در 25 ماه ربیع الآخر سال 599 درحالی که چهل و اندی سن داشت، زیر دیوار ماند و مرد. 2 آثار او عبارت اند از:

بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، او در این کتاب تاریخ