شده است. 2 او علاقه فراوان به حدیث داشت و محدثان را مورد احترام و تکریم قرار می داد. ابوعبداللّه طاهر علم حدیث را نزد علی بن محمد بن علاف، مبارک صیرفی و محمد نرسی آموخت و از آنها نیز روایت کرد و توانست شاگردانی چون ابن الاخضره، احمد بن بندنیجی و هبه اللّه خازن را در حدیث تربیت نماید و آنها نیز از وی روایت کرده اند. توانایی او در این زمینه باعث شد در ایام حکومت المقتنفی خلیفه عباسی ( 530 ـ 555ه ) در اوج تکریم و احترام قرار گیرد که علت توانایی ابن معمّر را زیرکی و هوش سرشارش دانسته اند. 3 سرانجام سال 569 به دلیل بیماری که بر او عارض شد در بغداد از دنیا رفت و اسماعیل نیشابوری بر او نماز خواند. 4 ابن معمّر را ابتدا در منزلش دفن نمودند، سپس جنازه اش را به مدائن انتقال داده و در قبرستان معروف به اولاد حسین بن علی علیهماالسلام به خاک سپردند. آثار او الرسائل در دو جلد و ذیل علی منثور المنظوم ابن خلف ثیرمانی می باشد. 5

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ اسلام 39 / 330. 2 ـ اعیان الشیعه 3 / 45. 3 ـ الوافی بالوفیات 7 / 211. 4 ـ المنتظم 18 / 208. 5 ـ معجم الادباء 4 / 70.

دیگر منابع: الکامل فی التاریخ 11 / 411؛ العبر 4 / 205؛ شذرات الذهب 1 / 23؛ سیر اعلام النبلاء 21 / 46؛ الاعلام 1 / 174؛ معجم المؤلفین 2 / 24.

احسان آذر کمندللّه

احمد ـ طبرسی

احمد ـ طبرسی (قرن ششم هجری)

ابومنصور احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی.

دانشمند شیعی قرن ششم هجری که برای کتاب الاحتجاج شهرت یافته است. این کتاب از دیرزمان مورد مراجعه و استناد بسیاری از بزرگان امامیه بوده و مشتمل بر احتجاجات پیامبر اکرم و ائمه اطهار و نیز دسته ای از اصحاب با معاندان و مخالفان است و در بخش پایانی کتاب نیز توقیعات امام عصر ( عجل اللّه تعالی فرجه الشریف ) به نواب و شیعیان ذکر شده است. اینکه مؤلف این کتاب به راستی چه نسبت یا ارتباطی با ابوعلی طبرسی صاحب تفسیر مجمع البیان دارد، برخی را به اشتباه افکنده است تا جایی که عده ای هر دو را یک تن دانسته اند. با مراجعه به منابع رجالی، تراجم و تذکره نویسان، زوایای این مطلب روشن می شود. خوانساری آورده است وی ابومنصور احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی، اهل طبرستان ( مازندران کنونی ) و از ناحیه
ساری است که در قرن ششم هجری می زیست و از بزرگان امامیه به شمار می رفت و کتاب الاحتجاج از آثار اوست1 و شیخ حرّ عاملی نیز وی را از فقهای برجسته و محدثی مورد اعتماد دانسته و می نویسد او از ابوجعفر مهدی بن ابی حرب حسینی مرعشی روایت کرده و کتاب احتجاج او بسیار سودمند است. 2 آقابزرگ تهرانی به نقل از خود او در آغاز کتاب الاحتجاج، او را راوی از افرادی چون مهدی بن ابی حرب حسینی دانسته و سپس می نویسد آرامگاه وی در طبرستان در روستایی به نام شیخ طبرسی واقع شده است. 3 به هر حال وی از علمای قرن ششم هجری است و ابن شهر آشوب ( درگذشته 588ه ) از شاگردان اوست و در کتاب خود با عنوان « شیخی احمدعلی بن ابی طالب » از وی یاد کرده و آثاری را به وی نسبت داده است. 4 مجلسی نیز در مقدمه بحار الأنوار از طبرسی به عنوان عالمی فاضل و محدثی مورد اعتماد یاد می کند و علاوه بر ابن شهر آشوب، شیخ منتجب الدین را نیز از شاگردان وی دانسته5 و همچنین از کتاب الاحتجاج او در بحار الأنوار بهره گرفته است؛ چنان که شهید اول در شرح ارشاد از فتواها و آرای او استفاده کرده است. 6 در مقابل این دسته، گروه دیگری کتاب الاحتجاج را به ابوعلی طبرسی صاحب تفسیر مجمع البیان نسبت داده اند و چنان که از نقل های خوانساری در روضات الجنات استفاده می شود، ابن ابی جمهور احسائی ( درگذشته 909ه ) و محدث استرآبادی ( درگذشته 1035ه ) همین اعتقاد را دارند؛ 7 اما علامه مجلسی در بحار الأنوار و ابن طاووس در کشف المحجّه و ابن شهر آشوب این اعتقاد را مردود دانسته، 8 به علاوه آنکه تأیید ابن شهر آشوب که این کتاب تألیف استادش ابومنصور طبرسی است، بهترین دلیل بر مردودبودن اعتقاد این گروه است. اگرچه برخی احتمال داده اند بین ابوعلی طبرسی و ابومنصور که معاصر هم بوده اند نسبت خویشاوندی وجود داشت. 9 زرکلی وفات وی را در حدود 560ه نوشته است. 10 دیگر آثار طبرسی عبارت اند از: الکافی فی الفقه، مفاخرة الطالبیّه، تاریخ الائمّة علیهم السلام، فضائل الزهراء علیهاالسلام، کتاب الصلاة11 و تاج الموالید فی الانساب. 12

پی نوشت ها

[1] ـ روضات الجنات 1 / 64 و 65. 2 ـ أمل الآمل 2 / 17. 3 ـ طبقات اعلام الشیعه 3 / 1
[1] ـ 12. 4 ـ معالم العلماء 25. 5 ـ بحار الأنوار 1 / 9. 6 ـ ریاض العلماء 1 / 84. 7ـ روضات الجنات 64 و 1 / 65. 8ـ الاحتجاج