کرده و اصولاً انزواطلب دانسته اند، 3 اما روحیه ارشاد و موعظه گری وی، از وی چهره دیگری ساخته است. دراین باره گفته شده وی واعظی نیکوسخن، خوش بیان، دارای طبعی لطیف و ظریف بود و از مقبولیت ویژه ای میان مردم برخوردار بود. 4 نقل است روزی در محضر سلطان محمود به موعظه پرداخت و از وی هزار دینار صله دریافت کرد. 5 وی پس از مهاجرت به بغداد در محله تاجیه و رباط بهروز اقامت گزید و در مدرسه نظامیه به جای برادرش ابوحامد کرسی تدریس و وعظ برپا ساخت و شاگردان فراوانی تربیت کرد؛ 6 اما از آنها اطلاعاتی در دست نیست. ابن قاضی شهبه، وی را در زمره فقهای شافعی یاد کرده و تسلط او را بر فقه ستوده است. 7 غزالی گرچه به حرمت و جاه می زیست و استاد زبردستی بود، برخی وی را به تخلیط در امور، جعل حدیث، مطالب غیرواقعی، فاسد و کذب متهم کرده اند. 8 ذهبی معتقد است اشتباهات و تناقضات بسیاری در کلامش وجود دارد. 9 وی در طریقت پیرو ابوبکر نسّاج بوده و سلسله ذهبیه او را از کبار اقطاب شمرده اند و او خود چند تن از مشایخ بزرگ تصوف را تربیت کرده است. 10 غزالی سرانجام در سال520ه در قزوین درگذشت و به خاک سپرده شد. 11 آثار غزالی عبارت اند از:

بحر الحقیقه ( بحرالحقایق ) که در هفت بحر ( معرفت، جلال، وحدانیت، ربوبیت، الوهیت، جمال و عزّت ) نوشته شده و موجود است؛ 12 لباب الاحیاء ( احیاء الاحیاء )، تلخیص کتاب احیاء علوم الدین در یک مجلد، الذخیرة فی علم البصیره در تصوف، 13 سوانح العشاق که رساله ای است در تصوف و مراتب عشق شیخ فخرالدین عراقی، غزالی کتاب اللمعان را بر مبنای و روش عراقی تصنیف کرده است، 14 التجرید فی کلمة التوحید [ چاپ شده ]، بوارق الالماع فی الرد علی مَن یحرّم السِماع، نسخه ای از آن در کتابخانه عمید دمشق موجود است ،[ المجالس فی الواعظ ]، ضاعد بن فارس لبانی نیز مجالس وعظ او را در بغداد نوشت که به 83 مجلس رسید، 15 بحر المحبّه فی اسرار الموده در تفسیر سوره یوسف، الرسالة العینیة لعین القضاة الهمدانی، الحق و الحقیقة، مدخل السلوک الی منازل الملوک، لطائف الفکر و جوامع الدرر، 16 دیوان شعر، رباعیاتی به فارسی نیز به او نسبت داده شده است، 17 تازیانه سلوک. 18

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 35 / 126 ـ 127. 2 ـ تاریخ ادبیات در ایران 2 / 932.
ـ وفیات الاعیان 1 / 97 ـ 98. 4 ـ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد 19 / 80. 5 ـ المتنظم 17 / 327. 6 ـ وفیات الاعیان 1 / 97 ـ 98. 7 ـ طبقات الشافعیة 1 / 280. 8 ـ المنتظم 17 / 327. 9 ـ تاریخ الاسلام 35 / 126. 10 ـ تاریخ ادبیات در ایران 2 / 932. 1
[1] ـ تاریخ حبیب السیر 2 / 319. 12ـ فهرست نسخه های خطی فارسی 2 / 1061. 13ـ وفیات الاعیان 1 / 97 ـ 98. 14 ـ ریحانة الادب 4 / 234؛ روضات الجنان 1 / 275. 15 ـ الاعلام 1 / 214. 16ـ هدیة العارفین 1 / 83. 17ـ الذریعه 3 / 9، ص 788. 18 ـ تاریخ نظم و نشر در ایران 1 / 69.

دیگر منابع: شذرات الذهب 4 / 60؛ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 87؛ طبقات الشافعیه ( حسینی ) 249.

سیدمحمدحسین میر عبداللهی

احمد ـ غزنوی

احمد ـ غزنوی (پس 593ه )

احمد بن محمد بن محمود جمال الدین غزنوی قابسی.

اصولی و فقیه حنفی که امر قضاوت را به عهده داشت و همواره در درس ابوبکر بن مسعود کاشانی حضور پیدا می کرد. احمد بن یوسف حسینی علوی استاد دیگر اوست. خود نیز شاگردانی داشت و جماعتی از فقها در درس او حاضر می شدند. وی درنهایت پس از سال 593ه در حَلَب وفات کرد و در مقابر فقهای حنفی قبل از مقام ابراهیم علیه السلامدفن شد. او در فقه و اصول آثاری از خود به جای گذاشت که عبارت اند از:

روضة اختلاف العلماء ( الروضة فی اختلاف العلماء )، المقدمة المختصره ( المقدمة الغزنویه ) در فقه، کتابی در اصول فقه، روضة المتکلمین در اصول دین، المنتقی من روضة المتکلمین1 که مختصر روضة المتکلمین است، النتف مجموعه فتاوی، 2 الحاوی القدسی ابن شحنه از خط یکی از شاگردان احمد غزنوی به نام حسن بن علی نحوی نقل می کند که از این نظر این کتاب را الحاوی القدسی نامیدند که آن را در قدس شریف تصنیف کرده است. این کتاب که به محمد غزنوی نیز نسبت داده شده در سه قسم تنظیم شده است، اصول دین، اصول فقه و فروعات فقهی که قسمت اعظم کتاب را تشکیل می دهد. 3

پی نوشت ها

[1] ـ الجواهر المضیه 1 / 315. 2 ـ هدیة العارفین 1 / 89. 3 ـ کشف الظنون 1 / 627.

دیگر منابع: الأعلام 1 / 217؛ معجم المؤلفین 2 / 166؛ ایضاح المکنون 2 / 570؛ لغتنامه دهخدا 36 / 212.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی