عهده دار بود. « ابن عما » از حاکمان شیعی شام او را بعد از قاضی ابن برّاج به منصب قضاوت طرابلس برگزید. به گفته ابن ابی طی ( یحیی بن حمید بن ظافر ( م 630 ه ) در تاریخ الامامیه، او بعدها از طرابلس به صیدا منتقل شد و در آنجا اقامت گزید و مرجع امامیه در آنجا گشت. وی پیوسته در آنجا بود تا اینکه فرنگیان صیدا را تصرف کردند. به گمان ابن ابی طی او در این واقعه به دست فرنگیان به قتل رسید. 1 ابن حجر عسقلانی وفات او را قبل از سال 520ه دانسته و به نقل از ابن ابی طی آورده که هنگام تصرف حیفاء به دست فرنگیان، ابن ابی روح در آنجا به قتل رسیده است. او در حیفاء کتابخانه ای تأسیس کرده بود که بیش از چهارهزار مجلد کتاب داشت. 2 ابن ابی طی همچنین از ابن عساکر ( م571 ه ) نقل کرده که ابن ابی روح انسانی جلیل القدر بود و بسیار به نماز و شب زنده داری اهمیت می داد و سکوت او بیشتر از کلامش بود؛ ولی چنان که ذهبی و ابن حجر اشاره کرده اند ابن عساکر در تاریخ دمشق از ابن ابی روح یاد نکرده است. 3 از استادان او عبدالعزیز بن نحریر بن عبدالعزیز معروف به قاضی ابن براج ( م481ه ) است که مدت سی سال منصب قضاوت را در طرابلس به عهده داشت. کرسی تدریس و قرائت ابن برّاج بعد از وفات او به ابن ابی روح رسید و او در مقام تدریس به گونه ای شهرت یافت که بعد از ابن براج در شام و طرابلس و فلسطین برای او همتایی نمی شناختند. از شاگردان او نیز می توان به محمد بن حسین بن مخلوف راشدی معروف به ابن برکات طرابلسی ( م540ه ) اشاره کرد.

آثار اسعد ابن ابی روح عبارت اند از: عیون الادلة فی معرفة اللّه، التبصرة فی خلاف الشافعی للامامیه، البیان عن حقیقة الانسان، المقتبس فی الخلاف بیننا و بین مالک بن انس، التبیان فی الخلاف بیننا و بین النعمان ( ابوحنیفه )، مسألة تحریم الفقاع، الفرائض، المناسک، البراهین، النور فی عباده الایام و الشهور. 4 ذهبی کتاب دیگری به نام کتاب حقیقة الآدمی برای ابن ابی روح معرفی می کند که به نظر می رسد همان کتاب البیان عن حقیقة الانسان باشد. همچنین متذکر شده است به غیر از کتاب های مذکور، ابن ابی روح کتاب های دیگری نیز داشته است که ابن ابی طی در تاریخ الامامیه بدان ها اشارت کرده، ولی او از ذکر آنها خودداری ورزیده است. 5

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 35 / 447؛ سیر اعلام النبلاء 19 / 499. 2 ـ لسان المیزان
1 / 386. 3 ـ تاریخ الاسلام 35 / 447؛ لسان المیزان 1 / 386. 4 ـ لسان المیزان 1 / 386؛ تاریخ الاسلام 35 / 447. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 499.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 9 / 40؛ معجم المؤلفین 2 / 245؛ اعیان الشیعه 3 / 294؛ طبقات اعلام الشیعه 2 / 20.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

اسعد ـ عجلی

اسعد ـ عجلی (515 ـ 600 ه )

ابوالفتوح اسعد بن محمود بن خلف منتجب الدین عجلی اصفهانی.

در سال 515ه در اصفهان به دنیا آمد. پس از رشد و بالندگی از محضر درس حافظ ابوالقاسم اسماعیل بن محمد و ابوالوفاء غانم بن احمد جلودی بهره برد و کتب المعجم الصغیر و الکبیر طبرانی را از ام ابراهیم فاطمه جوزدانیه شنید. وی در سال 557ه برای کسب علم به بغداد رفت و از ابوالفتح محمد بن عبدالباقی معروف به ابن بطّی روایت شنید و از ابوالقاسم زاهر بن طاهر شحامی، ابوالفتح اسماعیل بن فضل اخشید و تنی چند از بزرگان عصر در بغداد اجازه روایت داشت. ابوالفتوح پس از مدتی به شهر خویش بازگشت و در آنجا به علم و دانش مشهور گردید و کتبی چند تألیف نمود. 1 او هرچند در ابتدای امر به وعظ و خطابه می پرداخت، پس از مدتی آن را ترک کرد و کتابی با عنوان آفات الوعظ نوشت. 2 وی فردی زاهد و از بزرگان مذهب شافعی بود و به آن مذهب معرفت کامل داشت. فتاوایی که صادر می کرد در شهر خود مورد قبول همگان بود. ابونزار ربیعه یمنی، حافظ الضیاء و ابن خلیل از شاگردان اصفهانی بوده و ابن ابی الخیر و ابن بخاری از او اجازه روایت داشتند. وی سرانجام در22 صفر سال ششصد هجری در اصفهان وفات یافت. 3 مؤلف روضات الجنات گوید: اصفهانی از بزرگان و مشاهیر صوفیه بوده است. ابوالفتوح عجلی به غیر از کتاب آفات الوعظ کتبی چند تألیف نمود که عبارت اند از: تتمة التتمه، شرح مشکلات الوجیز، شرح مشکلات الوسیط غزالی، 4 شرح مشکلات المهذب فی الفروع ابونصر بخاری شافعی ( م444ه ). 5

پی نوشت ها

1ـ وفیات الاعیان 1 / 208. 2ـ طبقات الشافعیه ( اسنوی ) 2 / 83. 3 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 402. 4 ـ روضات الجنات 2 / 6. 5 ـ کشف الظنون 2 / 1913.

دیگر منابع: البدایة و النهایه 13 / 48؛ طبقات الشافعیه ابن هدایه اللّه 214؛ شذرات