به نقل از لطفعلی بیک آذر در کتاب آتشکده می نویسد: « تاج الدین اسماعیل باخرزی از احوالش چیزی معلوم نشده و از افکارش نیز شعری سوای این رباعی به دست نیامده است ». 2 اثر او دیوان شعر بوده است. 3

پی نوشت ها

[1] ـ فرهنگ سخنوران 40. 2 ـ لغتنامه دهخدا، ذیل کلمه تاج الدین. 3 ـ الذریعه 9 / 165.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

اسماعیل ـ بوشنجی

اسماعیل ـ بوشنجی (46
[1] ـ 536ه )

ابوسعید اسماعیل بن عبدالواحد بن اسماعیل بوشنجی خرجردی هروی.

محدث و فقیه شافعی مذهب که در سال 461ه متولد شد1 و منسوب به خرجرد از نواحی پوشنگ افغانستان است. او نزد فقها به بوشنجی و نزد محدثان به خرجردی شهرت داشت. 2 محل سکونت وی در هرات بود و سفرهایی به دیگر بلاد ازجمله بغداد داشت و در آنجا از ابن بیان و ابن نبهان حدیث شنید و فقه را نیز در آنجا آموخت. 3 وی همچنین از ابوصالح مؤذن، ابوعمر و لخمی، ابوبکر بن خلف شیرازی و ابوالقاسم واحدی حدیث شنید. سمعانی او را ازجمله استادان خود دانسته و می گوید در مرو از او مطالبی آموختم. 4 محیی الدین نووی او را فردی عالم، آشنا با مذهب شافعی، فقیه، اهل مناظره و بحث، علاقه مند به ترویج علم، زاهد و پرهیزگار و بی اعتنا به سلاطین و دنیا دانسته و می گوید: « او مفتی هرات بود و در سفری که به نیشابور داشت در مجالس مناظره دانشمندان حاضر می شد و بزرگان و فقها از نظرات او بهره می بردند ». وی در سال 5365 یا 535ه در هرات درگذشت. دو کتاب الجهر بالبسمله و المستدرک که در فروع فقه شافعی است، تألیف اوست. 6

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ نیشابور ( المنتخب من السیاق ) 202. 2 ـ طبقات الشافعیة الکبری 7 / 50. 3 ـ المنتظم 18 / 22. 4 ـ الانساب 2 / 342. 5 ـ تهذیب الاسماء و اللغات 1 / 121. 6 ـ هدیة العارفین 1 / 211.

دیگر منابع: طبقات الشافعیة ( ابن هدایة ) 204؛ طبقات الشافعیة ( ابن قاضی شبهه ) 1 / 300؛ تاریخ الاسلام 36 / 367 و 409؛ شذرات الذهب 4 / 112؛ معجم المؤلفین 2 / 278.

محمود هیئتی

اسماعیل ـ تیمیاسماعیل ـ تیمی (457 ـ 535ه )

ابوالقاسم اسماعیل بن محمد بن فضل قوام السنّة تیمی جوزیّ طلحی اصفهانی.

در سال 457 یا 459ه متولد شد. مادرش از اولاد طلحة بن عبیداللّه صحابی بود. وی در طلب علم به شهرهای گوناگون ازجمله بغداد، نیشابور و مدائن سفر کرد و گنجینه هایی از علوم و معارف را برای خود فراهم آورد تا آنجا که امامِ در حدیث، تفسیر، فقه، لغت و ادبیات و حافظ و آشنا به متون و استادان گردید. 1 در جامع اصفهان حدود سه هزار مجلس درس تشکیل داده و در این جلسات احادیث و اخبار را بر شاگردان املا می نمود. 2 عبدالجلیل بن محمد به نقل از علمای بغداد گوید بعد از احمد حنبل، کسی حافظ تر و فاضل تر از اسماعیل بن محمد تیمی به بغداد وارد نشده است. اعتنای او به تعلیم و تربیت شاگردان و نشر احادیث به حدی بود که حتی در روز وفات فرزندش ابوعبداللّه محمد نیز بر سر قبر او مجلس درس تشکیل داده و به املای شرح صحیح مسلم بر شاگردانش پرداخت. از استادان او عبدالوهاب بن ابی عبداللّه بن مَنْدة، ابراهیم بن محمد طیّار، ابومنصور بن شُکرویه، عبدالرحمن بن محمد بن زیاد، محمد بن سهل سرّاج و عایشه بنت الحسن وَرْکانیه و از شاگردان او به ابوسعد سمعانی، ابوالقاسم علی بن حسن معروف به ابن عساکر ( م571ه )، ابوموسی مدینی، یحیی بن محمود ثقفی، عبداللّه بن محمد بن حمید خبّاز و ابوطاهر سلفی می توان اشاره کرد. وی در اواخر عمر به بیماری فلج مبتلا شد و درنهایت در عید قربان 535ه در اصفهان درگذشت. 3 آثار و تألیفات او عبارت اند از: الترغیب و الترهیب علی طریقة المحدثین؛ الجامع در تفسیر در سی مجلد؛ الایضاح فی التفسیر در چهار مجلد؛ الموضح در تفسیر در سه مجلد؛ تفسیری به فارسی در چند مجلد؛ المعتمد در تفسیر در ده مجلد؛ السنه؛ سیرة السَلَف در سیره صحابه و تابعین و بعضی از صالحین چاپ شده؛ دلائل النبوة چاپ شده؛ المغازی؛ اعراب القرآن؛ شرح صحیح بخاری؛ شرح صحیح مسلم هر دو از فرزندش ابوعبداللّه محمد که به صورت ناتمام باقی مانده بود و وی آن را کامل کرد؛ کتابی در حکایات؛ تفسیر کتاب الشهاب؛ التذکره؛ 4 الامالی فی الحدیث. 5

گفتنی است کحاله به اشتباه او را اسماعیل بن فضل تیمی ( م538ه ) و نام کتابش را سیر الاسلاف آورده است. 6