مبالغی نیز می گرفت. سمرقندی نسبت خود را به ابن نقّور به مثال ابوهریره نسبت به پیامبر صلی الله علیه و آله می دانست؛ چون بسیار با وی همنشین و ملازم بوده و از او احادیث بسیاری شنیده بود. ابن عساکر وی را فردی موثق دانسته و می گوید: او کتاب های بسیاری جمع آوری کرده و دلاّل کتاب بود. 3 سرانجام وی در روز سه شنبه 26 ذی القعده سال 536ه در بغداد درگذشت و در مقبره شهدا در جانب غربی بغداد دفن گردید. 4 آثار او عبارت اند از: الامالی، الفوائد المنتقاة، ماقرب سنده، المسلسل، من فضائل العباس بن عبدالمطلب. 5

پی نوشت ها

[1] ـ الکامل فی التاریخ 11 / 90. 2 ـ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد ( ابن دمیاطی ) 85. 3 ـ تاریخ مدینه دمشق 8 / 357. 4 ـ المنتظم 18 / 20. 5 ـ المستدرک علی معجم المؤلفین 122.

دیگر منابع: غایة النهایة 1 / 161؛ ذیل تذکرة الحفاظ 72؛ العبر 2 / 450؛ دول الاسلام 278؛ البدایة و النهایة 12 / 218؛ النجوم الزاهرة 5 / 269؛ الوافی بالوفیات 9 / 88؛ طبقات الشافعیة الکبری 7 / 46؛ سیر اعلام النبلاء 20 / 28؛ شذرات الذهب 4 / 112؛ تهذیب تاریخ دمشق 3 / 13؛ مختصر تاریخ دمشق 4 / 334.

محمود هیئتی

الیاس ـ حائری

الیاس ـ حائری (م نیمه نخست قرن ششم هجری)

ابومحمد الیاس بن محمد بن هشام حائری.

الیاس یکی از علمای فاضل و جلیل القدر شیعه است1 که از محضر استادانی چون شیخ طوسی ( م 460ه ) در حدیث و نقل آن بهره ها برد. 2 وی فردی ثقه3 و مورد اطمینان بود و از استادش روایات بسیاری را نقل می کند4 که روایات وی از شیخ طوسی در کتاب های شیخ احمد موصلی5 و هشام بن الیاس6 به نام المسائل الحائریه موجود می باشد. او به تربیت شاگردانی شایسته و عالم نیز پرداخت که از آن جمله، ابومحمد عربی بن مسافر عبادی می باشد7 که تا سال 573 ه می زیسته است. 8 با توجه به سال درگذشت استاد و حیات شاگردش می توان گفت الیاس در نیمه نخست سده ششم هجری درگذشته است.

پی نوشت ها

[1] ـ الذریعه 25 / 268. 2 ـ الذریعه 6 / 4، 20 / 343. 3 ـ جامع الرواة 1 / 108. 4 ـ ریاض العلماء 1 / 92. 5 ـ الذریعه 6 / 142. 6 ـ الذریعه 20 / 343. 7 ـ اعیان الشیعه 3 / 473. 8 ـ مستدرکات علم رجال الحدیث 5 / 231؛ الذریعه 20 / 325.

طاهره روحانی

الیاس ـ گنجویالیاس ـ گنجوی (530 ـ 596 ه )

ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤیّد حکیم نظامی گنجوی مطْرزی.

نام و نسب وی در منابع مشوش آمده، ولی عموما به صورت فوق آورده اند. کنیه او را تذکره نویسان ازجمله قزوینی در آثار البلاد که از کهن ترین منابع است ابومحمد ذکر کرده وی می نویسد: نظامی تبارش از قم بوده و در گنجه از توابع آذربایجان می زیست و شهرت گنجوی وی بدین سبب است. 1 تاریخ ولادت گنجوی به درستی روشن نیست و در هیچ منبعی به آن اشاره نشده است؛ اما از بعضی از اشعار خود او می توان آن را در حدود 530ه یا اندکی پس از آن دانست. محل ولادت وی را همه تذکره نویسان شهر گنجه دانسته اند و مادرش چنان که خود اشاره کرده از نژاد کُرد بوده است. 2 ادوارد براون معتقد است نظامی در 535ه در گنجه به دنیا آمده است. پدرش در جوانی الیاس درگذشت. مادرش نیز که از خانواده یکی از اشراف کُرد بود، اندکی پس از پدر از دنیا رفت؛ ولی شاعر پس از مرگ پدر تحت سرپرستی دایی خویش قرار گرفت و برادرش به نام قوامی مطرزی نیز از شاعران بنام روزگار خویش بود. همو می نویسد: « وی فردی مهربان، هوشمند و از نبوغ عالی برخوردار بود و از خرافه پرستی و تعصب خودداری می کرد ». 3 نظامی شاعری چیره دست، عارف و حکیم بود و بیشتر اشعار او پند و خداشناسی و حکمت و رموز عارفان و کنایه های ایشان است. 4 دکتر صفا به نقل از تذکرة الشعرای دولتشاه سمرقندی می نویسد: « گنجوی از مریدان اخی فرج زنجانی که از صوفیان آن زمان بود برشمرده می شد و تعلق خاطر وی به تصوف و ایراد افکار صوفیانه در سروده هایش این مطلب را تأیید می کند ». تاریخ وفات نظامی به صورت های گوناگون ذکر شده که از آن جمله است سال های 570، 576، 596، 597، 589، 602، 606، 614 و 619ه. آرامگاه وی هم اکنون در بیرون شهر گنجه واقع شده و زیارتگاه است. از نظامی به جز دیوان مشهوری که مشتمل بر بیست هزار بیت به یادگار مانده است، پنج مثنوی معروف به نام پنج گنج یا خمسه نظامی از وی باقی است: مثنوی اول مخزن الاسرار است مشتمل بر 2260 بیت که به نام پادشاه ارزنگان نوشته است. مثنوی دوم منظومه خسرو و شیرین است و شامل 6500 بیت می باشد. مثنوی سوم منظومه لیلی و مجنون شامل 4700 بیت است. مثنوی چهارم بهرامنامه