وَ الْحِكْمَةَ- 2/ جمعه).

بنابراين ملّت‌ها و همه انسانهائى كه در پناه اسلام بودند نه تنها به استادان و مفسّرين ارزشمند و آگاه و كامل نياز داشتند بلكه محتاج الگوها بودند كه مظهر تمام نماى مفاهيم ذكر شده بالا باشند.

ذهبى، در كتاب التّفسير و المفسّرون، مى‌نويسد:

ابن جرير از ابن مسعود روايت كرده كه گفت:

«كان الرّجل منّا اذا تعلّم عشر آيات، لم يجاوزهنّ حتّى يعرف معانيهنّ و العمل بهنّ».

ابن مسعود مى‌گفت: هر يك از ما وقتى ده آيه قرآن را مى‌آموختيم تا معانى آنها را بخوبى نمى‌فهميديم و به آنها عمل نمى‌كرديم از آنها به آيات ديگر نمى‌رسيديم. (التّفسير و المفسّرون ج 1/ 52).

و رمز بزرگ نفوذ اسلام در دلها ايجاد روحيّه تقوى و پرهيزكارى است و لذا چهار صد بار در قرآن، ايمان با اعمال صالحه- توأما ذكر شده است و امكان ندارد علم و ايمان آنهم تنها با گفتن بتواند قومى يا جامعه‌اى را بايثار و تلاش در راه حقّ بسيج كند، پس مصادر تفسير و فهم مفاهيم قرآنى در قرن اوّل هجرى عبارت بودند از:

1- وجود پيامبر 6.

2- قرآن.

3- اجتهاد و قدرت استنباط.

4- تقوى و عمل صالح.

5- و بعد از پيامبر دانستن سنّت او.

بديهى است كسيكه از آغاز وحى تا پايان حيات پيامبر لحظه‌اى دور از پيامبر 6 نبوده و حتّى ساعات وحى را در تمام ايّام بياد داشته، عالى‌ترين معلّم و مفسّر قرآن بايد باشد.

و باز- ذهبى- مى‌نويسد:

و قد روى عن ابن عبّاس انّه قال‌: ما اخذت عن تفسير القرآن فمن علىّ بن أبي طالب.