أخر

: آخِر در برابر اوّل و همچنين در مقابل واحد بكار مى‌رود. قيامت و جهان پس از مرگ، به دار الآخرة يعنى خانه آخرت كه حيات ثانوى است تعبير شده همانطور كه حيات دنيوى و اين جهان را به دار الدّنيا، تعبير كرده‌اند مانند آيه (وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوانُ‌- 46/ عنكبوت) (به راستى كه حيات آخرت همان حيات حقيقى است كه جاودانه، بدون زوال، و بدون إنقطاع و مرگ است).

گاهى هم لفظ (دار) حذف مى‌شود مانند آيه (أُولئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ إِلَّا النَّارُ- 16/ هود) و زمانى هم لفظ دار، به آخرت توصيف مى‌شود يعنى آخرت براى (دار) صفت مى‌شود و گاهى هم مضاف اليه براى واژه ديگر كه هر دو مورد در اين آيه آمده است (وَ لَلدَّارُ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ‌- 32/ انعام) و آيه (لَأَجْرُ الْآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ‌- 41/ نحل).

تقدير حالت اضافه- دار الحياة الآخرة- است كه در واقع جايگاه، و حيات اخروى منظور است. واژه اخر، از قاعده كلماتى كه (الف و لام) در تقدير دارند و بر اين وزن جمع بسته مى‌شوند خارج است و در زبان عرب چنين كلمه‌اى در حالت جمع و بدون (الف و لام) نظيرى ندارد، اين چنين قاعده‌اى از دو حال خارج نيست يا قبل از آن كلمه حرف (من) لفظا يا تقديرا ذكر مى‌شود كه در آن صورت تثنيه و جمع و مؤنّث نخواهد داشت‌[1] و يا اينكه حرف (من) حذف مى‌شود كه در آن‌

[1] اخر جمع اخرى است و غير منصرف است يعنى تنوين و كسره نمى‌گيرد زيرا مفردش كه اخرى است غير منصرف است و هر جمعى بر وزن- فعل- كه مفردش غير منصرف باشد كسره و تنوين نمى‌گيرد.

امّا اگر وزن- فعل- جمع فعله- باشد مانند: حفر- كه جمع حفره است منصرف يعنى تنوين و كسره مى‌گيرد، از طرفى- اخر- جمع اخرى است و اخرى مؤنّث آخر كه در قرآن در آيه( فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ- 148/ بقره) بدون كسره و تنوين ذكر شده است زيرا وزن( أفعل) كه با حرف( من) جاره همراه باشد در صورت نكره بودن جمع و تأنيث ندارد. مثلا مى‌گوئيم: مررت برجل افضل منك و بامرأة افضل منك- امّا. اگر( الف و لام) بر سرش اضافه كنيم و يا به صورت اضافه باشد تأنيث دارد مانند- مررت بالرّجل الأفضل بالمرأة الفضلى و بالنّساء الفضلى امّا كلمه آخر بدون حرف( من) و بدون( الف و لام) و بدون حالت اضافه جمع بسته مى‌شود و به صورت مؤنّث هم در مى‌آيد مانند- مررت برجل آخر و برجال و آخر و آخرين- اگر از اين حالت خارج و به صورت صفت درآمد جمعى است كه صرف نمى‌شود و مفرد و تثنيه هم ندارد.