است.

غير از اين‌ها بسيارى از روايات هست كه گواهى مى‌دهند به اينكه امير المؤمنين (ع) در صدر مفسّرين قرار دارد و تأييد شده در ميان آنهاست، و با خطبه‌ها و حكمت‌ها، مفاهيم آيات قرآن را تفسير و در متن روزگار به يادگار نهاده است.

دوران تابعين و پايان قرن اوّل‌

پس از فتوحات و گسترش اسلام افرادى كه از صحابه پيامبر، علوم قرآنى و تفسير آموخته بودند از مكّه و مدينه به عراق و ايران و ساير كشورها براى تعليم و آموزش قرآن مهاجرت مى‌نمودند، آنها تابعين صحابه بودند و مدارس تفسير را در سطح جامعه اسلامى و مساجد و منابر افتتاح نمودند كه از مشهورترين آنها (سعيد بن جبير، مجاهد- عكرمه- عطاء ابن ابى رياح- طاووس بن كيان) را مى‌توان نام برد كه آراء و نظراتشان در تمام تفاسير مسلمين نقل شده است و همه آنها از موالى و غير عرب و بردگان بودند كه در پرتو آئين آزادى بخش اسلام و كسب دانش بچنان مقامى رسيدند.

در اوايل قرن اوّل كه در اثر جنگها قاريان و حافظان قرآن بشهادت مى‌رسيدند، نياز به تدوين قرآن بيشتر احساس شد و مصاحف با مطابقت بيكديگر بصورت مصحفى واحد در آمد.

بديهى است تمام سوره‌ها در حيات پيامبر 6 مدوّن شده بود، و حتّى خود پيامبر 6 دستور قرار دادن بعض آيات را در سوره‌ها مى‌داند.

شيخ طوسى در امالى- مى‌نويسد:

انّ ابن مسعود اخذ سبعين سوره من النّبى و اخذ الباقى عن امير المؤمنين علىّ بن أبي طالب 7.

(تاريخ القرآن ص 16).

يعنى: ابن مسعود هفتاد سوره را از پيامبر 6 و بقيّه را از على (ع) اخذ كرد.