خطّاطانى بوجود آمد و همينكه در خراسان و بغداد كارخانه‌هاى كاغذ سازى در قرن دوّم هجرى بوجود آمد، نسخه‌هاى قرآن از روى چرم و پوست به كاغذها منتقل و به فراوانى در دسترس ساير مردم قرار گرفت، در همين زمان نياز به دانستن مفردات و غرايب لغات قرآن بيش از پيش براى خاصّ و عامّ مردم احساس شد.

قرن دوّم هجرى‌

در پايان قرن اوّل و آغاز قرن دوّم كه دوره سقوط بنى اميّه و بنى مروان و شروع حكومت بنى عبّاس بود بزرگترين دانشگاه و مدرسه اسلامى و فكرى در حضور امام باقر و امام صادق سلام اللّه عليهما افتتاح شد.

جدال‌هاى فكرى كه حكومت بنى اميّه و بنى مروان، براى توجيه اعمال ستمگرانه و ارتكاب گناهان كبيره آنان مثل خونخواريهاى حجّاج بن يوسف و ميخوارگى و هرزگى كه بخصوص از ناحيه يزيد بن معاويه و يزيد بن وليد بن عبد الملك، انجام مى‌شد، مسائل مختلفى مانند، جبر و اختيار و تكليف مرتكبين گناهان كبيره و صغيره و عدل و ظلم، بخصوص در تأويلات آيات قرآنى موجى از ناآرامى و اختلاف بوجود آورده بود.

پيروان مكاتب اشعرى، معتزلى، قدرى و خوارج و شعوبيّه كه تمام اينها مولود فشار حكومت نژاد گرايانه امويان و مروانيان بود گاهى هم از اطراف عالم اسلام علمائى براى توجيه اختلافات عقيدتى به سوى هر كسى كه او را واجد شرايط امامت و هدايت عقلى و ايمانى مردم مى‌دانستند روى آورند و چون در باره تمام قرآن از آغاز تا انتهاء احاديثى از پيامبر 6 از ناحيه صحابه و تابعين نقل نشده بود و خود آنها نيز به گفته- ذهبى- كه: الحقّ انّ الصّحابه رضوان اللّه عليهم اجمعين، كانوا يتفاوتون فى القدرة على فهم القرآن و بيان معانيه المراده فقد كانوا يتفاوتون فى العلم بلغتهم، فمنهم من كان واسع الاطّلاع فيها علما بغريبها و منهم ان ذلك.