مفرد آلاء- أَلًا و إِلًى‌ است، مانند- أنا و إنى- كه مفرد- آناء است بعضى گفته‌اند: در آيه (وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلى‌ رَبِّها ناظِرَةٌ- 23/ قيامه) معنايش نگريستن به نعمت‌هاى پروردگار منعم است كه در انتظارشان است البتّه در اين معنى از نظر بلاغت اشكال هست. حرف‌ ألا- هم براى آغاز جمله است و- إلّا- براى استثناء ولى- أولاء- در آيه (ها أَنْتُمْ أُولاءِ تُحِبُّونَهُمْ‌- 119/ آل عمران) و أولئك‌- كه اسم مبهمى است براى موضوع مورد اشاره و در جمع و مذّكر و مؤنّث بكار مى‌رود و از همان ريشه است كه گاهى حرف همزه از آخر آن مى‌افتد، چنانكه اعشى گويد:

(آنها و آنهايى كه به تمامشان بخشش و عطا كردى به نمونه‌اى و مثالى مقدّر شده‌اند).

أمم‌

: الأُمّ‌ يعنى، مادر، برابر (أب) يعنى پدر.

ام- به مادر واقعى و نسبى و همينطور به مادر بزرگ‌ها در گذشته دور هم اطلاق مى‌شود از اينروى به- حوّاء- اگر چه بين ما و او قرنهاى دور فاصله است، او را به (مادر ما) خطاب مى‌كنند و همچنين به هر چه كه اصل و ريشه چيزى باشد يا او را ترتيب و اصلاح كرده باشد يا مبدأ و سر آغاز چيزى باشد ام- گويند.

خليل بن احمد گويد: به هر چيزى كه ضمائم و پيوسته‌هاى بعدى، و آينده‌اش به او مربوط باشد و به آن منضمّ شود- امّ- گويند.

خداى تعالى فرمايد: (وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتابِ‌- 4/ زخرف) يعنى لوح محفوظ براى اينكه تمام علوم به آن منسوب مى‌شود، از آن توليد شده و از ان سر چشمه مى‌گيرد.

شهر مكّه معظّمه را هم- امّ القرى- گفته‌اند بنابر اين روايت كه‌

«أنّ الدّنيا دحيت‌[1] من تحتها».

(دنيا (زمين) بعد از اينكه براى سكونت بسط يافته و آماده شده است حيات و دنياى توحيدى از نخستين خانه پرستش يعنى (مكّه يا امّ القرى) آغاز شده است و ادامه يافته است).

[1] اين حديث در مجمع البحرين به صورت« يوم دحو الارض» آمده يعنى هنگاميكه زمين از جانب كعبه بسط يافته است كه منظور آمادگى شرايط زندگى است و در قرآن هم آمده است كه كعبه نخستين خانه پرستش اللّه بر روى زمين است.