خداى فرمايد: (لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى‌ وَ مَنْ حَوْلَها- 92/ انعام) كه در همان معنى روايت فوق است. امّ النّجوم- كهكشان است، در اين مصراع حيث اهتدت أمّ النّجوم الشّوابك. (و آنجائى كه ستارگان درهم و متراكم كهكشان راه مى‌نمايد).

به ميزبان هم- امّ الأضياف- و- امّ المساكين- گويند، همانطور كه أبو الأضياف- به سرپرستان سپاه و رؤساى لشگر كفته مى‌شود، مثل گفته اين شاعر كه:

(من نفوسشان را در شهر- امّ عيال- در عربستان شاهد بودم).

به سوره فاتحة الكتاب هم (امّ الكتاب)[1] گويند، زيرا مبدأ و سر آغاز قرآن است و آيه (فَأُمُّهُ‌ هاوِيَةٌ- 9/ قارعه) يعنى جايگاهش آتش است كه برايش در حكم- امّ- يعنى جايگاه و محلّ است، چنانكه در اين آيه هم فرمود: (وَ مَأْواكُمُ النَّارُ- 25/ عنكبوت) اشاره بهمان جايگاه است كه در آيه قبل ذكر شد.

خداى تعالى، همسران پيامبر 6 را مادران مؤمنين ناميده است و فرموده:

(وَ أَزْواجُهُ‌ أُمَّهاتُهُمْ‌- 6/ احزاب) كه در تفسير واژه اب وجه تسميه آن ذكر شده است. و گفت: (يَا بْنَ أُمَ‌- 94/ طه) و همچنين عبارت- ويل امّه- هوت أمّه- (اى پسر مادرم، آى مادرش، و اى مادرش).

گفته شده است كه اصل واژه- الامّ- كلمه- أمّهة- است، چون كه جمع- امّ- (امّهات و و تصغيرش اميهه است).

امّا عدّه‌اى از علماء گفته‌اند اصلش- أمّات و أميمه- با مضاعف شدن حرف (م) است، بيشتر علماء هم گفته‌اند- أمّات‌- در باره چهار پايان و أمّهات در باره‌

[1] در قرآن مجيد آيه 5 سوره آل عمران( امّ الكتاب) را مجموع سوره‌ها و آيات محكم قرآن مى‌داند كه متشابه و قابل تأويل نيستند و در معانى محكمات چنانكه پاره‌اى از محقّقين گفته‌اند يعنى هر آيه‌ايكه معنايش واضح باشد و هر آشنا به لغت و زبان عرب آن را بفهمد. معنى دوّم محكمات، آياتى است كه از نسخ و تخصيص مصون و محفوظ باشد يا آياتى كه نظم و ترتيبش خالى از خلل و اشكال ادبى باشد و باز محكمات، آياتى است كه يك وجه بيشتر ندارد، پس محكم خلاف متشابه است. و در ذيل واژه- شبه- با تفسيرى بى‌نظير تمام وجوه آن را شرح داده است.