امّتى محشور مى‌شود. آيه (لَيْسُوا سَواءً مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ أُمَّةٌ قائِمَةٌ- 113/ آل عمران) (امّت در اين آيه در معنى پيروان اهل كتاب است كه مى‌گويند همه يكنواخت و مساوى نيستند).

زجّاج‌[1] معنى مساوى نبودن اهل كتاب را:

كه در آيه فوق آمده، استقامت معنى كرده است و مى‌گويد: تقديرش اينست كه اهل كتاب در طريق واحدى مستقيم نيستند و راهشان مختلف است و- الامّى‌- كسى است كه نمى‌تواند كتابى را بخواند و نه مى‌تواند بنويسد و آيه زير بر اين معنى حمل شده است كه (هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي‌ الْأُمِّيِّينَ‌ رَسُولًا مِنْهُمْ‌- 2/ جمعه).

قطرب‌[2] مى‌گويد: أُمِّيَّة- بمعنى غفلت و جهالت است و- أمّى- در آيه از

[1] ابراهيم بن سرى معروف به ابن اسحق زجاج، خطيبى معروف، و اهل ديانت و فضل و تقواى، از شاگردان مبرّد نحوى معروف، كه در آغاز جوانى كسب و كارش بلور تراشى و عايديش روزى 5/ 1 درهم بوده كه سپس به كسب علوم مى‌پردازد و سر آمد اساتيد آن عصر مى‌شود و يك چند به كار معلّمى مى‌پردازد كه ماهى 30 درهم درآمد داشته مى‌گويد روزى يك درهم به مبرّد مى‌دادم تا زمان وفاتش، از آثارش كتابهاى( معانى القرآن اشتقاق، خلق الانسان، النّوادر، تفسير جامع المنطق و مختصر النّحو و كتاب فعلت و افتعلت) وفاتش در سال 311 ه.

[2] ابو على ملّقب و معروف به قطرب از مشهورترين علماء نحو و أدبيّات عرب است كه در تفسير، دستى توانا داشته و فنون أدبيه را از سيبويه و بزرگان دانش بصره فرا گرفته.

تأليفات بسيارى هم داشته است، مانند( الاصوات و الاضداد)- و( اعراب القرآن) و( الردّ على الملحدين) و( غريب الحديث) و( مجازات القرآن) و( المثلّثات) كتاب مثلّثات او منظومه‌اى است مشتمل بر 65- بيت حاوى لغاتى است كه حرف اوّل آنها با سه حركت بوده و معانى آن كلمات نيز با اختلاف حركات، مختلف مى‌باشد چند نسخه از آن كتاب در كتابخانه‌هاى ليدن و پاريس و اسكوريا، و خديويّه مصر بوده و لاتينى نيز ترجمه شده است لفظ قطرب بر وزن بلبل، جانورى است كه تمام طول شب در جنبش است و نمى‌آسايد چون ابو على هم صبح زود به درس سيبويه مى‌رفت اين لقب از استادش گرفت، وفاتش در 260 ه،( ريحانة الادب ج 3).