مختصرش آخ و آه است) و هر سخنى كه دلالت بر حزن و أندوه كند آنرا التَّأَوُّه‌- گويند يعنى آه كشيدن، و آن شخص را- أوّاه- گويند و اين بيان و حالت كسى است كه خشيت و جذبه حقّ تعالى را در وجود و زبان خود جارى مى‌كند، خداى فرمايد: (أَوَّاهٌ مُنِيبٌ‌- 75/ هود) يعنى مؤمنى است خداجوى و خدا خوان كه اصلش و ريشه لغتش در همان معنى است كه قبلا گفته شد. (أَوَّاهٌ مُنِيبٌ‌، قسمتى از اين آيه است كه- (إِنَّ إِبْراهِيمَ لَحَلِيمٌ أَوَّاهٌ مُنِيبٌ‌- 75/ هود)، كه به زبان حال وجودى حضرت ابراهيم است).

ابو العبّاس مبرّد ; گويد- إِيهاً- از همين ريشه است و زمانى بكار مى‌رود كه بخواهى كسى را ساكت نمايى و او را از سخن گفتن باز دارى و- ويها- براى وقتى است كه كسى را بكار خوبى وادارى و تشويق كنى و- واها- زمانى گفته مى‌شود كه از كار و سخن كسى بشگفت آمده‌اى.

أيي‌

: أَيّ‌ اين واژه براى خبر خواستن و اطّلاع يافتن از جنس و نوع و تعيين چيزى براى بحث و تحقيق وضع شده است و بيشتر در خبر و جزاء آن بكار مى‌رود مانند آيه (أَيًّا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‌- 110/ اسراء) (أَيَّمَا الْأَجَلَيْنِ قَضَيْتُ فَلا عُدْوانَ عَلَيَ‌- 28/ قصص) (يعنى هر كدام از آن دو زمان را بگذارنم ديگر براى گرفتن مزد و پاداش بر من گناهى نخواهد بود، اين آيه مربوط به شرايط خدمت كردن حضرت موسى براى شعيب نبى (ع) است) و الآيَةُ- يعنى علامت ظاهر و آشكار، و حقيقت معنى آيه براى چيز. ظاهرى است كه ملازم چيز ديگرى است كه ظاهر نيست و آيه و علامت و اثرش آن را روشن و معيّن مى‌كند، پس وقتى درك كننده يا مدركى، ظاهر يكى از آنها را (ظاهر شي‌ء و لوازم آن شي‌ء) را دانست و درك كرد. ذات و چيز ديگرى را كه درك نكرده بود به وسيله آن آيه و اثر درك مى‌كند زيرا حكم هر دو مساوى است و اين موضوع در محسوسات و معقولات بخوبى روشن است، پس كسيكه علّت ملازمه نشانى و علامت را براى راهيابى در جايى يا چيزى شناخت و دانست كه آن نشانه يعنى علامت و علم براى چيزى است و سپس نشانى را يافت، مى‌فهمد كه بوسيله آن علامت و راهنما راه پيدا مى‌شود، و