گويند مفردش- ثَمَرَة است و جمعش- ثِمَار و ثَمَرَات‌.

چنانكه خداى تعالى گويد: (وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَكُمْ‌- 22/ بقره) و (وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِيلِ وَ الْأَعْنابِ‌- 67/ نحل) و (انْظُرُوا إِلى‌ ثَمَرِهِ إِذا أَثْمَرَ وَ يَنْعِهِ‌- 99/ انعام) و (مِنَ الثَّمَراتِ‌- 32/ ابراهيم).

گفته‌اند- ثمر و ثمار[1] در معنى يكى است و گفته شده ثمار جمع- ثمر- است و بطور كنايه به مال و متاع سودمند كه بدست مى‌آيد- ثمر- گويند و بر اين معنى سخن ابن عبّاس حمل شده كه (وَ كانَ لَهُ ثَمَرٌ- 34/ كهف)، گفته است‌ ثَمَّرَ اللّه ماله- يعنى خداوند مالش را بارور و مفيد ساخت و نيز هر منفعت و سودى كه از چيزى بدست مى‌آيد آنرا نيز- ثمر- آن گويند مثل اينكه مى‌گويى:

ثمرة العلم العمل الصّالح- ثمرة العمل الصّالح الجنّة: نتيجه و ثمره عمل شايسته و صالح بهشت است.

الثَّمِيرَة من اللّبن- يعنى كره و چربى روى شير كه آنهم به ميوه تشبيه شده چون كره هم مانند ميوه كه از درخت بدست مى‌آيد از شير حاصل مى‌شود و سر آمد و محصول آن است.

ثمم‌

: ثُمَ‌ حرف عطف است به معنى سپس، و پس از آن، كه اقتضا دارد عبارات بعد از اين كلمه از ما قبلش، بطور طبيعى يا از نظر مرتبه و يا از نظر موضع و موقعيّت متأخّر باشد و بعد از ثم- بيان شود بر حسب آن چيزى كه در قبل از آن و در اوّل عبارت ذكر شده است.

خداى تعالى گويد: (أَ ثُمَّ إِذا ما وَقَعَ آمَنْتُمْ بِهِ آلْآنَ وَ قَدْ كُنْتُمْ بِهِ تَسْتَعْجِلُونَ‌- 51/ يونس) و (ثُمَّ قِيلَ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا- 52/ يونس) و (ثُمَّ عَفَوْنا عَنْكُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ‌- 52/ بقره) و

[1] رافعى در مصباح المنير چنين مى‌نويسد: ثمر و ثمره،( مذكّر و مؤنّث) بمعنى ميوه است. جمع ثمره، ثمار است مثل- جبل و جبال، سپس ثمار هم به ثمر مثل كتاب و كتب جمع بسته شده، و مجدّدا اين جمع الجمع به اثمار جمع بسته مى‌شود مثل- عنق و اعناق- امّا ثمره- كه مؤنّث است جمعش، ثمرات مثل قصبه و قصبات است و ثمرة بار و بهره ميوه‌اى است كه از درخت حاصل مى‌شود، ازهرى مى‌گويد: فعل آن مانند- اثمر الشّجر- است يعنى ميوه‌اش ظاهر شد. مثمر يعنى بهره و سود.