زور و فشار به قبول اراده خويش وامى‌دارد و يا اينكه ناميدن جبر براى اصلاح كارهاى مردم است كه جمع آن در اين معنى‌ جَبَابِرَة- است.

إِجْبَار- در اصل واداشتن كسى است بر اينكه بكارى مجبور شود، و اين معنى با اكراه و بى‌ميلى محض همراه است.

أَجْبَرْتُهُ‌ على كذا- مثل- أكرهته- است يعنى او را مجبور كردم و سپس در باره كسانى كه ادّعا مى‌كنند: خداوند بندگان را بر گناه مجبور مى‌كند، و متكلّمين آنها را- مُجْبِرَة- و پيشينيان آنها را- جَبْرِيَّة و جَبَرِيَّة- مى‌شناسند بكار رفته است.

جَبَّار- در باره انسان، صفتى است براى كسى كه نقايص خود را اصلاح مى‌كند با اين ادّعاء كه منزلت و مقام او عالى است و نقص و كمبود شايسته او نيست و اين صفت بصورت ذمّ و سرزنش گفته مى‌شود مثل اين سخن خداى تعالى كه (وَ خابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ- 15/ ابراهيم) و (وَ لَمْ يَجْعَلْنِي جَبَّاراً شَقِيًّا- 32/ مريم) و (إِنَّ فِيها قَوْماً جَبَّارِينَ‌- 22/ مائده) و (كَذلِكَ يَطْبَعُ اللَّهُ عَلى‌ كُلِّ قَلْبِ مُتَكَبِّرٍ جَبَّارٍ- 35/ غافر) يعنى متكبّر و خود بزرگ بين، كه حقّ و ايمان را نمى‌پذيرد، و نيز به كسى هم كه به ديگرى زور بگويد جبّار گويند مثل اين آيه (وَ ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِجَبَّارٍ- 45/ ق) (تو اى پيامبر بر ايشان زور گو نيستى) در باره تصوّر زور و قهر با علوّ و برترى بر ديگران نيز- جبّار- بكار رفته است مانند نحلة جَبَّارَة- و- ناقة جبّارة- يعنى درخت تناور و شتر گردن‌فراز، در خبرى روايت شده كه‌

: (ضرس الكافر فى النّار مثل أحد و كثافة جلده أربعون ذراعا بذراع الجّبار).

(ستبرى و سختى كافر در آتش به بزرگى كوهى است و وسعت و گسترش عذابش به طول 40 ذراع از ذراع جبّاران و قدرتمند است).

ابن قتيبه گفته است- ذراع الجبّار- منسوب به سنجش طول ذراع ملك است كه آنرا ذراع الشّاة- نيز گفته‌اند.

و امّا در وصف خداى تعالى، آيه (الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ- 23/ حشر)- است كه گفته‌اند ناميدن خداوند به صفت جبّار- از معنى جبرت الفقير- است زيرا