سير تاريخى تفاسير واژه‌هاى قرآنى و علماى آن علم تا عصر راغب‌

مقدّمه كتاب كم نظير- تهذيب اللّغه- ابو منصور ازهرى هراتى- يكى از مهمترين اسناد و مداركى است در تاريخ تأليف كتابهاى لغت و تاريخ مدارى واژه شناسان نخستين در فرهنگ اسلام، و شايسته است در مقدّمه كتاب مفردات راغب عينا ترجمه و آورده شود تا انگيزه اين دانشمندان از زبان خودشان بيان شود و بفهميم هدفشان از يك عمر مطالعه و بعد از سنّ هفتاد سالگى، نوشتن كتابى در پانزده مجلّد يا 7500 صفحه و ديدن صدها ديوان شعر و كتاب چه بوده است.

عبد السّلام هارون محقّق تهذيب اللّغه قبل از مقدّمه ازهرى جملاتى از سخن او گلچين كرده و مى‌گويد:

ازهرى مى‌نويسد صحابه پيامبر نيازى به آموختن لغت نداشتند زيرا پيامبر 6 براى پرسش كنندگان و مخاطبين خلاصه قرآن و غوامض، و متشابهاتش را بيان مى‌كرد ولى بعد از صحابه نياز و احتياج به فهم آنها احساس شد و انگيزه مهمّ از تأليف اين كتاب اهدافى است كه با آنها معانى قرآن و الفاظ سنّت شناخته شود و سه علّت را براى آن ذكر مى‌كند:

1- علاقه ازهرى به حفظ مطالب و نصوصى كه در خاطر داشته و در زمان اسارتش بدست قرمطى‌ها در قبيله هوازن از اعرابى كه زبانشان آميختگى نداشته شنيده است.

2- علاقه شديدش بر اداى نصيحت به اهل علم و امّت اسلامى به پيروى از حديث پيامبر كه فرمود:

«الا انّ الدّين النّصيحة للّه و لكتابه، و الائمّه المسلمين و لعامتهم».

بدانيد كه دين اندرز و موعظه از خداى و كتاب اوست براى ائمّه مسلمين و عمومى مسلمين.

3- چون در كتب لغت از زشت و زيبا كه مردمان آنها را تميز نمى‌توانند داد