اينك: ياد كسانى كه از آغاز قرن دوّم تا عصر راغب در غرائب لغات قرآن و معانى آنها آثارشان باقى است.

1- بنا به گفته علماى ادب و واژه شناسى نخستين كسيكه در لغات و علم قرآن و قرائات مورد استناد و استشهاد دانشمندان قرنهاى دو و سه و چهار تاكنون قرار گرفته- ابو عمرو بن علاء- است كه بگفته ازهرى: كان من اعلم النّاس بالفاظ العرب و نوادر كلامهم و فصيح اشعارهم و سائر امثالهم: او داناترين مردم به الفاظ عرب و نوادر كلام، و اشعار فصيح و امثال ساير آنهاست».

ولى از او اثر مكتوبى باقى نيست، هر چند كه در تمام آثار علمى و ادبى و قرآنى از قول او بازگو شده و در اثر زهد بسيارى از كتب اشعار جاهلى خود را سوزاند و به حجّ رفت، وفاتش 154 هجرى قمرى است.

2- ابان بن تغلب‌[1] نخستين كسى است كه در غريب مفردات قرآن تأليف نموده و به جمع آورى و ترتيب آن پرداخته است، متوّفى 141 هجرى و از اصحاب حضرت باقر (ع) و حضرت صادق (ع) است و بگفته ابن نديم: و له من الكتب كتاب معانى القرآن لطيف، كتاب القراءات كتاب من الاصول فى الرّواية على مذهب الشّيعه. (الفهرست عربى 322، رجال نجاشى 7).

[1] ابو سعيد بكرى معروف بابان بن تغلب سر آمد پيشگامان، و نويسندگانى است كه در مفردات و غرائب قرآن اثرى به يادگار نهاده است و از اصحاب علىّ بن حسين و ابا جعفر و ابو عبد اللّه : است كه در نزد آنان مقامى و منزلتى داشته است.

بلاذرى مى‌نويسد: عطيه بن عوفى گفت: ابان در مسجد مدينه مى‌نشست و بدستور ابو جعفر( ع) براى مردم فتوى مى‌داد و همينكه خبر وفات او به امام رسيد گفت: ام و اللّه لقد اوجع قلبى موت ابان- وفات ابان، و مرگش دلم را غمناك و دردناك نمود، او از بزرگان لغت و قرائت بود، از اعراب اصيل مى‌شنيد و بازگو مى‌كرد. ابو عمر كشفى در كتاب رجال خود او را راوى علىّ بن حسين( ع) و جعفر بن محمّد( ع) و از تابعين مى‌دانند و از انس بن مالك و اعمش و ابراهيم نخعى نيز روايت كرده، او در هر علمى از قرآن و فقه، و حديث و ادبيّات و لغت و نحو پيشكسوت است، آثارش( تفسير غريب القرآن- كتاب فضائل- كتاب صفّين) در مسجد مدينه حلقه‌وار بدرسش مى‌نشستند و ستونى كه پيامبر به آن تكيه مى‌داد محلّ درسش بود او در سال 147 رحلت نمود( رجال نجاشى- 10).