وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ حُسْباناً[1]- 96/ انعام). (واژه جاعل صحيحش جعل است) كسى جز اللّه شماره حساب ماه و خورشيد را نداند.

خداى تعالى گويد: (وَ يُرْسِلَ عَلَيْها حُسْباناً مِنَ السَّماءِ- 4/ كهف) گفته‌اند:

حُسْبان‌- با ضمّه حرف (ح) آتش و عذاب است كه در واقع و حقيقت همان اعمالى است كه حساب مى‌شود و بر حسب آن كيفر و فرجام تعلّق مى‌گيرد. و در حديثى از پيامبر 6 است كه در مورد باد- گفته است:

«اللّهمّ لا تجعلها عذابا و لا حسبانا».

يعنى: الهى باد را عذابى و حسابى براى كيفر قرار مده.

و آيه (فَحاسَبْناها حِساباً شَدِيداً[2]- 8/ طلاق).

[1] اشاره اعجاز انگيز آيه فوق بيك اصل كلّى نظام منظومه شمسى است يعنى پيدايش شب كه آفريننده‌اش آنرا براى سكون و آرامش موجودات قرار داده است، چنانكه در جاى ديگر فرمود:( وَ مِنْ آياتِهِ مَنامُكُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ- 23/ روم) و باز گفت( إِنَّ فِي اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ ما خَلَقَ اللَّهُ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَّقُونَ‌- 6/ يونس) همه جا شب و روز و تفاوت ساعات و پياپى آمدن آنها را با زمين و آسمان و خورشيد و ماه بخصوص واژه حسبان يعنى حساب و عدد و ارقام مربوط مى‌سازد و براستى برابر شدن ساعات روز و شب در اوّل بهار و پائيز انگيزه‌اى براى دسترسى بحساب و گردش زمين نبوده است؟ و اگر چنين تعبيرى و اشاره‌اى بحسبان نمى‌بود باز هم روز و شب از اين نظر تفكّر انگيز بود؟

مثلا به گفته قرآن اگر شب سرمدى و دائمى مى‌بود جهان چگونه بود؟ همين واژه حسبان- يعنى بى‌حساب نبودن وجود نظمى بر پايه حساب و ارقام در جهان، آياتى توجّه انگيز براى بشر است، پس، اى انسان همه ما در گردونه زمين و زمان و در دل تاريكى و روشنائى بى‌حساب قرار نگرفته‌ايم و خود نيز ايجادش نكرده‌ايم چرا از اين حساب و نظم دقيق به وجود حسابگر و ناظم جهان راه نيابيم؟.

[2] تمام آيه چنين است( وَ كَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّها وَ رُسُلِهِ فَحاسَبْناها حِساباً شَدِيداً وَ عَذَّبْناها عَذاباً نُكْراً- 8/ طلاق) در آيات قبل از اين آيه دستور خوشرفتارى و سخت نگرفتن نسبت بهمسران است كه مى‌گويد بيكديگر خسارت و زيان نزنيد و با يكديگر توافق كنيد و در صورت امكان بر هم انفاق كنيد زيرا هيچ سختى و تنگى معيشتى هميشگى نيست( سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْراً- 7/ طلاق) و سپس حقايقى تاريخى را ذكر مى‌كند تا بآيه فوق مى‌رسد كه ترجمه‌اش اين است: چه بسيار مردمانى و شهرهائى كه نافرمانى و سركشى از فرمان خداى و پيامبرانش كردند سپس در دنيا بسختى در عذابى كه نتيجه نافرمانيشان بود، در افتادند و كارهاى نارواشان را بسختى حساب خواهيم كرد، سپس مى‌گويد:

( فَذاقَتْ وَبالَ أَمْرِها وَ كانَ عاقِبَةُ أَمْرِها خُسْراً- 9/ طلاق) آن عذاب دنيوى و حسابرسى اخروى و فرجام ناهنجار چيزى نيست جز نتيجه و بال كارهائى كه خود كرده‌اند كه پايانش خسران و زيان است و به گفته مولوى:\sُ آن عملهاى چو مار و كژدمت‌\z مار و كژدم گردد و گيرد دمت‌\z\E

و در حديث فوق با اشاره بآيات آن سوره كه راغب ; براى تفسير آن آيه حديث را آورده است با محتواى آن مناسبت دارد يعنى كسى كه در امر همسرى يا هر امرى از حقّ و حساب كه خود مى‌داند حقّست خصومت ورزيد، و گردنكشى كرد عاقبتش بعذاب در افتادن است.