و زمزم‌[1] هم دو مكانند.

الحُطام‌- شكسته و خرد شده از هر چيز خشكى.

خداى عزّ و جلّ گويد: (ثُمَّ يَهِيجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَجْعَلُهُ حُطاماً- 21/ زمر)[2].

حظظ

: الحَظّ، يعنى بهره و نصيب معيّن.

فعلش- حَظِظَ و أَحَظَّ فهو مَحْظُوظ- در جمع آن- أَحَاظٍ و أَحُظٌّ گفته شده.

).

[1] زمزم چاهى است كه بنام چاه اسماعيل در تاريخ قبل از اسلام معروف بوده و بر گرداگردش مسافران با نوشيدن آب آن چاه زمزمه‌هائى مى‌كردند كه بهمان نام هست( ابن فارس زمزم را واژه‌اى عربى مى‌داند كه چاهى است در جنوب شرقى كعبه و ژرفايش 45 متر است، آبش را براى تبرك مى‌برند، و سپس در زبان عرب زمزم بمعنى آب فراوان، كم كم نوشيدن، ترنّم و ذكر آرام بكار رفته). ابن هشام بروايتى از على( ع) نقل مى‌كند كه هاتفى بعبد المطّلب در رؤيائى حفر زمزم را كه پر شده بود الهام كرد- احفر زمزم انّك ان حفرتها لم تندم- زمزم را حفر كن كه پشيمان نخواهى شد. ناصر خسرو مى‌گويد:

[2] تمام آيه چنين است( أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسَلَكَهُ يَنابِيعَ فِي الْأَرْضِ ثُمَّ يُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً مُخْتَلِفاً أَلْوانُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَجْعَلُهُ حُطاماً إِنَّ فِي ذلِكَ لَذِكْرى‌ لِأُولِي الْأَلْبابِ‌- 21/ زمر) اشاره آيه بگردش نظام هستى بخش آفرينش در پديده‌هاى محسوس است كه تمام انسان‌ها آن را مى‌بينند و حس مى‌كنند و بايستى اين يادآورى يعنى گردش و ريزش باران، و خيزش چشمه‌ها و رويش گياهان رنگارنگ، گلها و درختان و سپس فرسايش و زرد شدن و خشكيدن كه در تمام اين گردش و حركت جلوه‌هاى گونه‌گون حيات از هر كدام در هر مرحله نوعى سود و بهره عايد انسانها مى‌شود از چشمه‌سارهاى سرمايه حيات، از گياهان سبز و رنگارنگ غذاها و داروها و تمام نيازهاى طبيعى سپس از خشك شدنشان ذخيره غلّات و دانه‌ها و از تمام اينها سيماى هستى بخش و تجلّى آفريدگار لطيف و آگاه كه براستى با تفكّر در آيه فوق روح تشنه آدمى از علم و هنر و آگاهى سيراب مى‌شود و پس از آن مى‌گويد( إِنَّ فِي ذلِكَ لَذِكْرى‌ لِأُولِي الْأَلْبابِ) براستى كه براى هر صاحب خردى انديشمند يادى و ذكرى از جهان‌دار ازلى و ابدى است( بگفته سعدى: