اوّل- اينكه كسى چيزى را بر مى‌گزيند و انجام مى‌دهد، غير از آنچه كه در آغاز اراده‌اش آنرا نيكو مى‌نمود، و اين همان خطاى كاملى است كه انسان بوسيله آن گناهكار محسوب و بگناه و خطا گرفته مى‌شود، در اين حالت مى‌گويند خَطِئَ‌ يَخْطَأُ، خِطْأً و خِطْأَةً- خطا و گناه كرد.

خداى تعالى گويد إِنَّ قَتْلَهُمْ كانَ خِطْأً كَبِيراً- 31/ اسراء)- و وَ إِنْ كُنَّا لَخاطِئِينَ‌- 91/ يوسف).

دوّم- اينكه كسى مى‌خواهد چيزى را انجام دهد كه فعلش نيكو است ولى در عمل بر خلاف آن كار از او واقع مى‌شود و از او سر مى‌زند و در اين معنى مى‌گويند:

أَخْطَأَ، إِخْطَاءً فهو مُخْطِئٌ‌- يعنى خطا كرد و خطا كار شد، اراده صواب كرد ولى در عمل خطا سرزد. زيرا قصد خوبى داشت و مى‌خواست كارى خوب انجام دهد ولى در عمل خطا كرد، و بر اين معنى پيامبر 6 فرموده است:

«رفع عن أمّتى‌ الْخَطَأُ و النّسيان».

يعنى: از امّت من مؤاخذه در آنچنان خطا و فراموشى بگناه برداشته شده است.

و باز از پيامبر 6 فرمود:

«من اجتهد فاخطأ فله أجر».

يعنى: (كسى كه در راه خير كوشش مى‌كند امّا بخطا و اشتباه مى‌افتد، پس اجر و پاداش براى اوست).

و در آيه‌ وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ- 92/ نساء).

يعنى: (هر كسى قتل غير عمد و خطا انجام داد جرمش اين است كه بنده‌اى را آزاد كند).

سوّم- اينستكه كسى كارى را كه نيكو نيست اراده مى‌كند انجام دهد ولى خلافش از او سر مى‌زند و اتّفاق مى‌افتد اينچنين شخصى اراده خطا كرده ولى عمل مفيدى از او حاصل شده است و بخاطر قصد و نيّتش سرزنش مى‌شود و بر فعل و كارش ستوده نيست و اين معنى همان است كه شاعر گفته: