هراتى و راغب اصفهانى و ابن خالويه همدانى وجود ندارد و سراسر آثار علماء آن عصر از قيل و قال انباشته شده بدون اينكه در صحّت و سقم آنها بررسى و تحقيق شود.

در همين ايّام است كه مى‌بينيم «راغب اصفهانى» بناچار كتاب «تفضيل النّشأتين و تحصيل السّعادتين» خود را كه نام كتاب او هم ترجمه و اقتباس از آيه:

(رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ- 201 بقره).

و متضمّن توجّه بدنيا و آخرت هر دو هست براى تنبّه و هشيارى ابو حامد غزالى كه در سرش هوس يك سوى گزينى داشته تقديم مى‌كند و استاد گريخته از دانشگاه و علم را به يك اصل مهمّ قرآنى و اسلامى كه‌

«لا رهبانيّة فى الاسلام».

است آگاهى مى‌دهد.

هر چند كه فكر و ذهن غزالى از هزاران اخبار متناقض و مخالف با قرآن انباشته شده بود و بجاى عرضه نمودن افكار و كردار خويش به قرآن بر عكس آيات و اخبار را مطابق تصميم و نظرات از پيش ساخته خود تفسير مى‌نمود.

برگى از تاريخ فتاواى حقّ و باطل در قرن راغب‌

قاضى ابن خلكان در شرح احوال ابو الحسن كياهراسى استاد شافعى نظاميّه بغداد كه پس از غزالى عهده‌دار تدريس آنجا شد مى‌نويسد:

«ابو الحسن المعروف بكياهراسى، كان من اهل طبرستان و ثانى ابى حامد الغزالى بل آصل و اصلح و اطيب فى الصّوت و النّظر تولى القضا و كان محدثا يستعمل الاحاديث فى مناظراته و مجالسه».

يعنى، ابو الحسن كياهراسى اهل طبرستان (مازندران) دوّمين شخصيت پس از غزالى است بلكه از جهت رأى و نظر از غزالى نيكوتر، استوارتر شايسته‌تر و پاك‌تر بوده.

«و من كلامه اذا جالت فرسان الاحاديث فى ميادين الكفاح طارت رءوس المقاييس‌