فلان مَخِيلٌ بكذا- يعنى او شايسته آن كار است و حقيقتش اينستكه او نمايانگر چنان تصويرى خيالى است.

خُيَلَاء- يعنى تكبر كه واژه‌اش از فضيلتى كه نفس براى انسان تصوّر مى‌كند و نشان مى‌دهد گرفته شده و از اين واژه- خَيْل‌- در باره مركب‌هاى سوارى است كه گفته‌اند ناميدن آنها به خيل براى اين است كه هيچكس بر اسبى سوار نمى‌شود مگر اينكه در نفس خويش نخوت و تكبّر و خيلائى مى‌يابد.

خَيْل‌- در اصل اسم اسبان و سواران هر دو بوده، و بر اين اساس خداى تعالى گويد:

وَ مِنْ رِباطِ الْخَيْلِ‌[1]- 60/ انفال). واژه خيل- در باره سوار و مركب هر كدام جداگانه هم بكار رفته است مثل سخنى كه از پيامبر 6 روايت شده است كه:

«يا خيل اللّه اركبى»[2].

و منظور از- خَيْل‌- سواران است، يعنى: (اى سپاهيان خدا، سوار شويد) مثل (جند اللّه).

و نيز در سخن ديگر كه فرمود:

«عفوت لكم عن صدقة الخيل».

[1] تمام آيه چنين است: وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّكُمْ وَ آخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَيْ‌ءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ‌- 60/ انفال).

يعنى: هر چه مى‌توانيد نيروى جنگى و اسبان آماده براى مقابله و بيم دادن دشمنان خداى و دشمنان خويش و آنهائيكه نمى‌شناسيد و خداوند مى‌شناسدشان فراهم سازيد هر چه در راه خدا هزينه كنيد و فداكارى نمائيد، بشما بر مى‌گردد و بپاداشتان وفا مى‌شود و ستم نخواهيد شد.

[2] كمال الدّين دميرى در كتاب حياة الحيوان الكبرى مى‌نويسد: كلماتى از پيامبر هست كه قبل از گفتن پيامبر6 كه( يا فرسان خليل اللّه اركبى) سابقه‌اى نداشته و اين از نيكوترين مجازات ادبى است مثل كلام خداى تعالى كه فرمود: وَ أَجْلِبْ عَلَيْهِمْ بِخَيْلِكَ وَ رَجِلِكَ‌- 64/ اسراء).

جاحظ در كتاب البيان و التّبيين از يونس بن حبيب نقل مى‌كند كه گفت از نوآفرينى‌هاى زيباى سخن كه بما رسيده است و از آن قبلا اطّلاعى نداشتيم همين سخن پيامبر6 است.

سپس دميرى با نقل سخن جاحظ مى‌گويد نبايستى هم سخن انسانهاى ديگر با سخن پيامبر6 مقايسه شود زيرا فصاحت كلام پيامبر6 بالاتر از آنستكه با ديگران مقايسه شود. حياة الحيوان دميرى 1/ 448 و مجمع البحرين 3/ 418).