برگى از تاريخ، دينى، اجتماعى اصفهان‌

اصفهان از ديدگاه ناصر خسرو (حكيم ابو معين حميد الدّين ناصر بن خسرو قباديانى) مقارن سالهاى تولّد راغب اصفهانى، 444 هجرى «اصفهان شهرى است بر هامون نهاده، آب و هوائى خوش دارد و هر جا كه ده گز چاه فرو برند آبى سرد، خوش بيرون آيد و شهر ديوارى حصين بلند دارد، و دروازه‌ها و جنگ گامها ساخته، در شهر جويهاى آب روان و بناهاى نيكو و مرتفع و در ميان شهر مسجد آدينه بزرگ نيكو باروى شهر سه فرسنگ و نيم است، اندرون شهر همه آبادان، كه هيچ از وى خراب نديدم، و بازارهاى بسيار، در بندها و كاروانسراهاى پاكيزه، يك من و نيم گندم به يك درهم، مردم آنجا مى‌گفتند هرگز بدين شهر هشت من نان كمتر از يك درم كس نديده و من در همه زمين پارسى گويان شهرى نيكوتر و جامعتر و آبادان‌تر از اصفهان نديدم و گفتند اگر گندم و جو و حبوب 20 سال نهند تباه نشود».

(سفرنامه ناصر خسرو- ص 139) ابن واضح يعقوبى (در قرن سوّم) مى‌نويسد:

«از قم تا اصفهان شصت فرسنگ يا شش منزل‌[1] است، گفته مى‌شود سلمان‌

[1] منزل يعنى جاى فرود آمدن و اين واژه بصورت اصطلاح براى چاپار خانه‌ها و مراكزى كه در هر شش فرسخ يا ده فرسخ براى رسيدن و فرود مسافرين يا پيك‌هاى حامل نامه‌ها و فرمانها مى‌ساختند و در هر منزل بريدى يا چاپارى و پيكى با اسبانى آماده براى حركت قرار داشتند همينكه چاپار از راه مى‌رسيد و از دور با زنگى كه سر چوب داشت رسيدن خود را اعلام مى‌كرد، پيك كه منزل آمده مى‌شود و فورا نامه‌ها را از او مى‌گرفت و با اسب تندرو تازه نفس بمنزل بعدى مى‌رساند و خود در همانجا مى‌ماند، اين عمل و تأسى مراكزيست، و اخبار از آغاز تاريخ تمدّن بشر در ايران و سپس بعد از اسلام رونق با شكوهى داشته است، چقدر بجا است كه در حكومت اسلامى ما نام پست و تلگراف كه واژه‌هائى است خارجى و تداعى فقدان آن از سوى مسلمين بويژه ايرانيان دارد تبديل به وزارت پيك و بريد گردد تا واقعا براى نسل جوان مسلمان ما تداعى تمدّن ريشه‌دار خود را داشته باشد.