فارسى كه رحمت خداى بر او باد از مردم اصفهان از آباده‌اى به نام «جيان» بوده، اصفهان در سال 23 ه فتح شد (بلاذرى هم سال 23 هجرى نوشته ولى- طبرى- 21 هجرى مى‌داند) مبلغ خراج اصفهان ده هزار درهم است و روستاهاى آباد و فراوانى دارد» (البلدان/ يعقوبى- ص 50). حمد اللّه مستوفى كه صد سال بعد از حمله خونخوارانه مغول مى‌زيسته، مى‌نويسد:

(منظور عراق عجم است)

اصفهان خاكش مرده را دير ريزاند و هر چه بدو سپارند از غلّه و غير آن نيكو نگاهدارد و تا چند سال تباه نكند در آنجا بيمارى مزمن وبا كمتر بود ميوه‌هايش را تا هند و روم برند، در آن شهر مدارس و خانقاهات و ابواب الخير بسيار است، ولايتش هشت ناحيه و چهار صد پاره ديه است».

(نزهة القلوب ص 54 حمد اللّه مستوفى قزوينى).

ابو عبد اللّه ياقوت حموى مقارن حمله مغولان سال 656 هجرى مى‌نويسد:

«اصبهان و هى مدينة عظيمة مشهورة من اعلام المدن و اعيانها و ذالك ان لفظ اصبهان اذا ردّ الى اسمه بالفارسيّه كان اسباهان و هى جمع اسباه و اسپاه اسم للجند ...».

يعنى: اصفهان شهر بزرگ و مشهورى است و از شهرهاى شناخته شده و معروف است ... و آن اينستكه اگر لفظ اصبهان به اسم اصلى فارسيش برگردد- اسباهان- بوده و جمع- اسباه- يعنى سپاه و لشكر است».