عنوان ادلۀ كاشف، مأخذ استنباط قواعد حقوقى و قوانين الهى مى‌شمارند.

وقتى فقيه در استنباط احكام فقهى استناد به كتاب و سنت مى‌كند، به لحاظ ظواهر و دلالت لفظى آن دو بر مفاد وحى است؛ كه در حقيقت كاشف از منبع اصلى يعنى وحى است. چنانكه اجماع و عقل نيز به نوبۀ خود كاشف از وجود حكم شرع است.

به‌طور معمول ادلۀ فقه را مشابه اصطلاح منابع به كار مى‌برند؛ ولى با دقت بيشتر معلوم مى‌شود كه آن دو مفهوم جداگانه‌اى دارند. زيرا ادلۀ چهارگانه در فقه، راهنما و نشانگر وجود حكم در منبع اصلى آن يعنى وحى الهى هستند. ولى در عين حال بايد توجه داشت كه منبع قانون معتبر در اسلام، اختصاص به وحى ندارد؛ و با تعبيرى تسامح آميز مى‌توان عرف، عقل، فرامين امام و رهبر دولت اسلامى، و قرارداد را از منابع حقوقى اسلام به شمار آورد. به اين ترتيب مفهوم منابع و ادله از ديد فقهى با يكديگر تفاوت كلى پيدا مى‌كند. و عرف و عقل در عين اينكه از ادله هستند، جزو منابع هم محسوب مى‌شوند.

منبع

فقه سياسى 214/2-212.

ادله فقهيه

به اعتقاد فقهاى شيعه اجماع، عقل، عرف و احكام حكومتى، و از نظر فقهاى اهل سنت نيز اجماع، قياس، استحسان و مصالح مرسله، به عنوان ادلۀ فقهيه به كتاب و سنت افزوده مى‌شود، به اين معنا كه به هنگام عدم امكان استناد به كتاب و سنت، فقيه مى‌تواند احكام الهى را از اين منابع استنباط كند؛ البته در مواردى مشاهده مى‌شود كه اهل سنت، استناد به قياس و رأى را در جايى كه نص از قرآن و سنت هم وجود دارد پذيرفته‌اند. مانند اجتهادهايى كه بعضى از خلفا وحى در مواردى كه نص صريح بوده، روا داشته‌اند. ولى به اعتقاد شيعه در مسائل منصوص به هيچ‌وجه استناد به ادلۀ ديگر و اجتهاد جايز

منبع

فقه سياسى 53/7.

اذان برائت

«اذان» به معناى اعلام و اعلان است. (1) واژه «اذان» بيان‌كننده اعلام رسمى و علنى توأم با فرياد است همانگونه كه شعارهاى اصيل توحيدى با عنوان «اذان» ناميده شده است. (2) از انتساب اذان به خدا و رسولش چنين استنباط مى‌شود كه اذان برائت يك حكم اعتقادى صرف و يا يك فرمان اجرايى رسول خدا (ص) نيست، اين اصلى دو بعدى است كه هم به عنوان يك اصل ثابت اعتقادى به خدا منسوب بوده و هم به عنوان يك حكم شريعت و يك شعار اجرايى به پيامبر (ص) مربوط مى‌شود و جنبۀ توحيدى و بعد شريعتى آن قابل تفكيك نيستند. اذان برائت از آن‌چنان اهميتى برخوردار است كه بايد در روز حج و در لابلاى مراسم آن انجام شود و به مناسك حج روح برائت از مشركان بدمد و بعد تبرايى توحيد را كامل كند.

مضمون اذان برائت با توجه به تعبير (أَنَّ اَللّٰهَ بَرِيءٌ مِنَ اَلْمُشْرِكِينَ‌) اشاره به آن دارد كه اصل توحيدى برائت از مشركان را نبايد يك عمل مقابله به مثل يا انتقامجويانه