استسلام رزمندۀ مسلمان و خود را به اسارت دشمن در آوردن به مقتضاى هر دو آيه حرام است؛ زيرا عملى مخالف پايدارى و ايستادگى در ادامه جهاد بوده و هر نوع عمل مخالف ثبات در اين دو آيه نفى شده است.

همين استنتاج را مى‌توان از رواياتى (3) كه در شرح دو آيه مذكور وارد شده به دست آورد؛ زيرا در اين روايات نيز تأكيد بر وجوب پايدارى و استمرار در جهاد شده است (4) و بيشتر فقهاى شيعه فرار را در اين صورت حتى در موردى كه امكان نجات وجود دارد، جايز نمى‌شمارند (5)؛

2. نيروهاى رزمنده مسلمان اندك و جبهۀ دشمن قوى باشد و با فرار امكان حفظ جان وجود داشته باشد.

در اين صورت گرچه برخى از فقها تنها تصريح به جواز فرار كرده‌اند، ولى دلايلى كه ارائه داده‌اند شامل جواز استسلام نيز مى‌شود.

اين عده از فقهاى شيعه دليل جواز فرار را فقدان شرط تكليف تعيين قدرت ذكر كرده‌اند كه اين دليل مى‌تواند جواز استسلام را نيز ثابت كند.

ولى بسيارى از فقها در جواز فرار در صورت ضعف جبهۀ اسلام خدشه وارد كرده و بنا بر مفاد آيه: (كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اَللّٰهِ‌) (6) كه امكان پيروزى جبهه ضعيف اسلام بر جبهه قوى دشمن را در صورت پايدارى و توكل به قدرت لايزال الهى وعده مى‌دهد و نيز بر اساس آيات جهاد كه اصول مبتنى بر مواجهه با خطر مرگ است و آيات مربوط به فضيلت، شهادت و مكانت شهداء كه شهادت را در واقع القاء به تهلكه نمى‌شمارد و آن را فيض بزرگ و مقامى در حد پيروزى مى‌شمارد، مقاومت و ادامۀ جهاد را بر فرار ترجيح داده و فرار از زحف را حتى در صورت ضعف جبهۀ اسلام جايز نشمرده‌اند (7).

در صورتى كه رزمنده مسلمان مطمئن باشد كه در صورت مقاومت و ادامۀ جهاد كشته خواهد شد، برخى از فقهاى شيعه انصراف از جهاد را واجب و برخى ديگر آن را افضل شمرده‌اند و معناى اين نظريه در واقع ترجيح دادن مصلحت حفظ نفس بر مصلحت شهادت در راه خدا و اولويت دادن به آيۀ (وَ لاٰ تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى اَلتَّهْلُكَةِ)‌ (8) در مقابل آيۀ (وَ لاٰ تَحْسَبَنَّ اَلَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اَللّٰهِ أَمْوٰاتاً) (9) ميباشد.

در هر حال استناد به آيۀ اول براى جواز فرار مى‌تواند راه استدلال جواز استسلام را در صورت عدم موفقيت در فرار هموار كند.

برخى از فقهاى مفسر شيعه اصولا در شمول آيۀ (فَلاٰ تُوَلُّوهُمُ اَلْأَدْبٰارَ) (10) به مورد ضعيف جبهۀ اسلام مناقشه كرده و گفته‌اند: مفهوم زحف در اين آيه اشاره به سپاهى دارد كه به خاطر قدرت و كثرت آن اميد پيروزى باشد، چنانكه معناى لغوى زحف نيز چنين است كه معنى پيروزى در آن نهفته است. بنابراين، آيه، شامل صورت ضعف جبهه اسلام نمى‌شود و در اين صورت پايدارى و ادامۀ جهاد واجب نيست (11).

در روايات اهل‌بيت (ع) (12) نيز در منع فرار از زحف دلايلى ذكر شده كه نشان از حرمت استسلام دارد، مانند:

فرار از جهاد موجب سخط الهى، مذلت و خفت، سستى دين، استخفاف رسل و ائمۀ دين، ترك نصرت دين، جرأت يافتن دشمن، به اسارت افتادن و كشته شدن مسلمانان، ابطال دين خدا و فساد در روى زمين است كه همۀ اين دلايل مى‌تواند در مورد استسلام نيز صادق