را گرامى‌داشت و نصرت و يارى خود را در آن قرار داد. به خدا سوگند! هرگز دين و دنيا به صلاح نمى‌گرايد؛ مگر به وسيلۀ جهاد.

خدا شما را بكشد كه دل من از دست شما پرخون، و سينه‌ام از خشم شما مالامال است، كاسه‌هاى غم و اندوه را جرعه‌جرعه به من نوشانديد، و با نافرمانى و ذلت پذيرى، راى و تدبير مرا تباه كرديد، تا آنجا كه قريش در حق من گفت: بى‌ترديد پسر ابى‌طالب مردى دلير است، ولى دانش نظامى ندارد. خدا پدرانشان را مزد دهد، آيا يكى از آنها تجربه‌هاى جنگى سخت و دشوار مرا دارد؟ يا در پيكار توانست از من پيشى گيرد؟ هنوز بيست‌ساله نشده، كه در ميدان نبرد حاضر بودم، هم اكنون كه از شصت سال گذشته‌ام. اما دريغ، آن كس كه فرمانش را اجرا نكنند، رايى نخواهد داشت.

حضرت على عليه اسلام يكى از وظايف حكومت‌ها را جهاد با دشمنان مى‌داند. قرآن مى‌فرمايد: (وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اِسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِبٰاطِ اَلْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اَللّٰهِ‌! وَ عَدُوَّكُمْ‌)؛ (20) يعنى: براى مبارزه با دشمنان، آنچه در توان داريد از نيرو و سواره‌نظام آماده كنيد، تا با آن، دشمن خدا و دشمن خود را به هراس افكنيد.

جهاد بر دو قسم است: 1 - ابتدايى؛ 2 - دفاعى.

جهاد ابتدايى مبارزه با مشركين و كفار است براى دعوت آنها به اسلام و يكتاپرستى و عدالت و جهاد دفاعى مبارزه با دشمنان و مهاجمان است براى دفاع از حوزۀ اسلام و سرزمين‌هاى اسلامى و براى دفاع از جان و مال و حيثيت و فرهنگ مسلمانان. البته اگر دقت شود جهاد ابتدايى هم به نوعى جهاد دفاعى است. دفاع از حقوق خداوند و انسان‌هاى مستضعف، جهاد ابتدايى دفاع از توحيد و قسط و عدالت است و در حقيقت، دفاع از انسانيت است. هدف از تشريع فريضۀ جهاد همين هدف والاست، نه كشورگشايى و سلطه‌جويى بر مردم گرچه بعضى از فقيهان جهاد ابتدايى شد، اعم از زمان معصوم و غير معصوم است، چون در روايات واژه امام عادل آمده است. در كتاب مبانى فقهى حكومت اسلامى آمده است: روايات متعدد و فتاواى بزرگان فقه شيعه بر ضرورت حضور امام عادل و يا نماينده وى در جهاد ابتدايى دلالت دارد. (21)

نيز آمده است: جهاد ابتدايى، وجوب آن، بنا بر آنچه گفته‌اند، مشروط به وجود امام است اما على الاقوى، امام منحصر به امام معصوم نيست و امام عادل كافى است كه طبعا شامل فقيه جامع‌الشرايط نيز مى‌شود. (22)

نيز آمده است: البته مصداق امام عادل در زمان ظهور و حضور ائمه عليهم اسلام همانان و كسانى هستند كه از جانب آنان به اين مقام منصوبند اما آنچه به عنوان شرط در مورد جهاد ابتدايى در روايات و كلمات اصحاب آمده، همان عنوان امام عادل در مقابل امام جائر است، نه امام. معصوم در مقام غير معصوم. (23)

وجوب جهاد دفاعى، در تمام اشكال آن (دفاع از جان و مال و بى‌آبرو و حيثيت اجتماعى مسلمانان) بدون ترديد از واجبات و وظايف حكومت اسلامى و جامعۀ اسلامى است.

على عليه اسلام يكى از وظايف مالك اشتر را جهاد با دشمنان بيان مى‌كند: جبايه خراجها، و جهاد عدوها و استصلاح اهلها و عماره بلادها؛ (24) يعنى: دريافت ماليات و جهاد با دشمنان و اصلاح اهل آن جا و آبادانى سرزمين.