اشهر حرم

اشهر حرم: ماه‌هاى حرام.

ماه‌هاى حرام از ماه‌هاى با فضيلتى است كه در نزد خداوند از جايگاه خاصى برخوردار است و خداوند جداگانه از ساير ماه‌ها از آنها نام‌برده است و ما را به بزرگداشت آنها فراخوانده است. ماه‌هاى حرام عبارتند از: رجب، محرم، ذيقعده و ذيحجه. هرگونه جنگ و نبرد در اين ماه‌ها حرام شمرده شده است. برخى از مفسران قرآن، تحريم جنگ در اين چهار ماه را از زمان حضرت ابراهيم (ع) مى‌دانند.

يكى از مسائلى كه فقها به آن توجه كرده‌اند، ايام و ماه‌هاى جنگ است، بسيارى از آنان معتقدند كه در «اشهر حرم» (ماه‌هاى حرام) جهاد و قتال حرام است.

مگر آنكه دشمن در يكى از اين ماه‌ها تهاجم خود را شروع كرده باشند، كه از باب دفاع حتى در «اشهر حرم» هم اين جهاد واجب خواهد بود.

استناد فقها در اين باره به آيۀ 217 از سوره مباركه بقره است كه مى‌فرمايد:

(يَسْئَلُونَكَ عَنِ اَلشَّهْرِ اَلْحَرٰامِ قِتٰالٍ فِيهِ قُلْ قِتٰالٌ فِيهِ كَبِيرٌ) و يا در آيات ديگر (1) كه مى‌فرمايد وقتى ماه‌هاى حرام تمام شد، جنگ را آغاز كنيد.

البته آيۀ 194 از سوره بقره اشاره مى‌كند كه:

(اَلشَّهْرُ اَلْحَرٰامُ بِالشَّهْرِ اَلْحَرٰامِ وَ اَلْحُرُمٰاتُ قِصٰاصٌ فَمَنِ اِعْتَدىٰ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اِعْتَدىٰ عَلَيْكُمْ‌).

ماه حرام در مقابل ماه حرام و در مورد ماه‌هاى حرام، قصاص است، اگر دشمنى در ماه حرام به شما حمله كند، شما مى‌توانيد به مانند او تعدى روا داريد به اين ترتيب معلوم مى‌شود، هرچند در اين ماه‌ها جنگيدن حرام است، امّا اگر دشمن به اين امر توجه نكرد و نبرد را آغاز كرد، مقابله با او واجب خواهد شد.

در اين مورد رواياتى هم وجود دارد، از جمله اين روايت مضمره كه على بن فضيل از امام سؤال مى‌كند، كه آيا مسلمان‌ها در ماه حرام مى‌توانند جنگ را آغاز كنند فرمود: اگر مشركين شروع به جنگ كردند و مسلمين تشخيص دادند كه اگر دفاع نكنند، مغلوب خواهند شد، مى‌توانند جنگ را به استناد آيۀ 193 سوره بقره آغاز كنند. (2)

بعضى از فقها معتقدند كه اين استثنا در صدر اسلام بوده ولى نسخ شده، يعنى حرمت قتال در ماه حرام بوده امّا بعدها نسخ شده است. و در اين مورد به آيۀ 194 و 195 (3) سورۀ بقره استناد مى‌شود به خصوص در آيه اخير كه مى‌فرمايد: (وَ قٰاتِلُوهُمْ حَتّٰى لاٰ تَكُونَ فِتْنَةٌ‌). در اين مورد اطلاق هم‌زمانى است و هم مكانى. چراكه در هرجا فتنه‌اى وجود داشته باشد، قتال هم جايز خواهد بود.

بنابراين با استناد به اين دو آيه، گفته‌شده آيات قبلى منسوخ است. به خصوص در مورد تمامى آياتى كه به نوعى مسالمت با كفار را دلالت كرده‌اند، مثل آيۀ 47 سورۀ احزاب كه مى‌فرمايد مشركين را به حال خود رها كن و آيۀ 6 از سوره كافرون كه مى‌فرمايد (لَكُمْ دِينُكُمْ وَ لِيَ دِينِ‌).

عده‌اى از فقها معتقدند كه مراعات «شهر حرم» تنها جنبۀ زمانى ندارد، بلكه از بعد مكانى هم مورد توجه بوده است. چنانكه گفته‌اند در سرزمين حرم (به شعاع چهار فرسنگى مكۀ معظمه) قتال حرام است. ولى‌فقيه بزرگ، صاحب جواهر معتقد است، اگر حتى در مراحل