است، مگر به دليلى استثنا شده باشد، مانند شراب و خوك براى مسلمان. (5)

آنچه مالكيت بدان تعلق مى‌گيرد يا عين است، مانند زمين و خانه يا منفعت، مانند سكونت در خانه و يا انتفاع، مانند استفاده از مال عاريه‌اى.

سبب حصول ملكيت عين يا عقد معاوضى است، مانند بيع، صلح، مزارعه، مساقات و مضاربه يا غير معاوضى، مانند هبه، صدقه و وصيت به مال موجود و مشخص و يا غير عقد است، مانند حيازت، احياى موات، غنيمت گرفتن و پيدا كردن مال گم‌شده.

سبب حصول ملكيت منفعت نيز يا عقد معاوضى است، مانند اجاره يا غير معاوضى، مانند وصيت به منفعت مالى همچون سكونت خانه و برخى انواع وقف و يا غير عقد است، مانند فتح سرزمين‌هاى كفار با جنگيدن.

سبب حصول ملكيت انتفاع نيز يا عقد معاوضى است، مانند مالكيت انتفاع شوهر از همسر خويش به واسطۀ عقد نكاح يا غير معاوضى، مانند برخى ديگر از انواع وقف و يا غير عقد است، مانند مالكيت مهمان نسبت به انتفاع از آنچه ميزبان براى او فراهم آورده است. (2)

2 - آزادى اقتصادى

آزادى انسان در انتخاب هر نوع كسب و تجارت، اعم از فكرى و بدنى در چارچوب قوانين شرعى و ارزش‌هاى معنوى و اخلاقى، ركن ديگر اقتصاد است.

اسلام براى تحقق آزادى در قلمروى يادشده، تدابيرى انديشيده است، از جمله:

يك: از انجام دادن پاره‌اى اعمال در عرصۀ اقتصاد كه مانع تحقق ارزش‌هاى اخلاقى و معنوى است جلوگيرى كرده است، مانند ربا، احتكار و غشّ‌؛

دو: حاكم اسلامى را ناظر بر فعاليت‌هاى اقتصادى قرار داده و براى دولت اسلامى اين حق را قائل شده كه فعاليت‌هاى اقتصادى افراد را در چارچوب شريعت در مسير مصالح عمومى امت اسلامى سامان دهد.

بنابراين، كسى، حتى حاكم اسلامى نمى‌تواند ربا را حلال كند يا قانون ارث را تعطيل كند و يا مالكيت فردى را الغا كند. البته حاكم اسلامى مى‌تواند به جهت ضرورت و حفظ مصلحت عمومى، نسبت به اعمال و تصرفات مباح افراد، محدوديت ايجاد كند. (7)

3 - عدالت اجتماعى

اصل عدالت اجتماعى در توزيع ثروت ميان انسان‌ها در جامعۀ اسلامى، ركن ديگر اقتصاد است. ثروت عبارت است از منابع مادى و طبيعى توليد و نيز درآمدهاى حاصل از آن (8) توزيع ثروت در هر دو مرحله بايد به گونه‌اى باشد كه ضمن برآوردن نيازهاى فرد، تأمين‌كننده رشد معنوى و انسانى او باشد.

منابع طبيعى توليد

منابع طبيعى به چهار دسته تقسيم مى‌شوند:

1 - زمين: زمين كه مهم‌ترين ثروت طبيعى است از نظر ملكيت يا در حوزه مالكيت خصوصى است يا عمومى و يا دولتى. (9)

اقطاع و حمى از روش‌هاى واگذارى و توزيع زمين است كه با شرايطى از سوى پيامبر (ص) يا امام (ع) صورت مى‌گيرد؛ (1)

2 - معادن: معادن كه نقش بسزايى در زندگى اقتصادى بشر دارد، به معادن ظاهرى، مانند معدن نمك