و معادن باطنى، مانند معدن طلا و نقره تقسيم مى‌شود.

در اينكه معادن از مشتركات است يا از انفال اختلاف است؛ (11)

3 - آب‌هاى طبيعى: آب‌هاى طبيعى به آب‌هاى آزاد مانند درياها و چشمه‌هاى طبيعى و آب‌هاى عميق كه با حفارى به دست مى‌آيد، تقسيم مى‌شود. بخش اول، ملك كسى نيست و همگان در انتفاع از آن يكسانند، ولى در بخش دوم، عامل، حق خاصى پيدا مى‌كند كه ديگران نمى‌توانند در انتفاع، مزاحم او شوند؛ (12)

4 - ساير ثروت‌ها: ساير ثروت‌هاى طبيعى از مباحات اصلى به شمار مى‌روند و هركس با كار مناسب روى آنها حق استفاده و تملك پيدا مى‌كند؛ اعم از آنچه كه از درياها و رودخانه‌ها به دست مى‌آيد، مانند مرواريد، مرجان و ماهى يا آنچه در هوا و زمين زندگى مى‌كند، يا مى‌رويد، مانند پرندگان، حيوانات و گياهان، و يا انرژى‌هاى موجود در طبيعت، همچون نيروى الكتريسيته كه با ابزار و عملياتى ويژه قابل انتقال و بهره‌بردارى است.

درآمدهاى حاصل از منابع طبيعى:

درآمدهاى حاصل از منابع طبيعى در صورتى كه منابع، ملك ديگرى نباشد، ملك كسى است كه آن را به دست آورده است؛ حتى اگر ابزار به كار رفته براى به دست آوردن اين درآمدها، از آن ديگرى باشد، صاحب ابزار از درآمد سهمى نمى‌برد و تنها استحقاق اجرت آن ابزار را از به كار گيرنده دارد. (13)

آيا در ماليت اين نوع ثروت، مباشرت مالك شرط است يا نه‌؟ اختلاف است. بنابر شرط بودن، كسى مالك است كه ثروت را فراهم آورده است. براى مثال، گردآورنده هيزم از جنگل، مالك است و اگر كسى، ديگرى را براى اين كار اجير يا وكيل كند، هيزم جمع آورى شده، ملك اجير يا وكيل خواهد بود، نه مستأجر يا موكل.

البته اختلاف يادشده در فرضى است كه درآمد از منبع طبيعى باشد؛ اما اگر اصل ماده از آن ديگرى باشد، درآمد نيز از آن اوست، مانند آنكه كسى بذر فردى ديگر را در زمينى بكارد، كه در اين صورت، محصول به دست آمده از آن صاحب بذر است نه كشت كننده آن. (14)

چگونگى پرداخت اجرت عوامل توليد:

اجرت عامل توليد در قالب عقود ذيل پرداخت مى‌شود:

1. اجاره: توليدكننده مى‌تواند زمين و ابزار توليد مورد نياز خود را در قبال اجرتى معين از ديگرى اجاره كند. چنان‌كه براى كارهاى خدماتى همچون خياطى، فروشندگى يا خريد كالاهاى تجارى مى‌تواند شخصى را استخدام كند و اجرت تعيين‌شده را پس از پايان كار به وى بپردازد؛ (1)

2. مزارعه: در عقد مزارعه كه بين صاحب زمين و كشاورز منعقد مى‌شود كشاورز در ازاى كار بر روى زمين، با صاحب زمين در سهمى از محصول شريك است. در اين جا شركت ميان دو عنصر؛ يكى كار از ناحيۀ كشاورز و ديگرى زمين و بذر از ناحيۀ مالك صورت گرفته است؛ (16)

3. مساقات: در عقد مساقات كه ميان صاحب درختان و عامل صورت مى‌گيرد عامل در ازاى كار، با صاحب درختان در سهمى از محصول شريك مى‌شود؛ (17)