نوع ويژگى است:

الف - امامت عهده‌دارى ولايت از جانب خداست؛

ب - امامت در ماهيت هدايت امت است؛

ج - امامت موجب اطاعت مطلق است.

امامت به دليل اين سه ويژگى جز با عصمت و نصب از جانب خدا و رسول امكان‌پذير نيست. در حقيقت، امامت از ديدگاه شيعه ريشه در آيۀ: (وَ جَعَلْنٰاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنٰا) (2) دارد.

امامت از ديدگاه شيعه، منصب الهى است و مكمل خاتميت رسالت است (يٰا أَيُّهَا اَلرَّسُولُ بَلِّغْ مٰا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمٰا بَلَّغْتَ رِسٰالَتَهُ‌). (3) و خود از شؤون رسالت انبياست: (إِنِّي جٰاعِلُكَ لِلنّٰاسِ إِمٰاماً) (4) و از اين رو جز با نص منعقد نمى‌شود. در حالى كه خلافت از رسول‌الله (ص) به اعتقاد اهل سنت از دوران خليفه اول آغاز شد كه برخى وى را خليفة الله خواندند و او بر آن رضايت نداد و گفت من خليفه خدا نيستم و خليفه رسول خدا هستم و عنوان خلافت از رسول خدا نيز تنها با نص رسول خدا قابل انتساب به كسى است كه توسط رسول الله (ص) به خلافت نصب شده است، خليفه‌اى كه مردم انتخاب كرده‌اند، خليفه مردم است، نه خليفۀ رسول خدا (ص) چرا كه رسول خدا را مردم انتخاب نكرده‌اند تا خليفه او را نيز مردم برگزينند.

در ديدگاه شيعه، امامت دو مرحله‌اى است: مرحلۀ اول امامت، منصوص با شرط عصمت است كه از آن به امامت بالاصاله تعبير مى‌شود، مرحلۀ دوم امامت منصوص با شرط فقاهت و عدالت است كه از آن به امامت نيابى تعبير مى‌شود.

در مرحلۀ اول، امامت با تعيين شخص منصوب مى‌شود و در مرحلۀ دوم كه عصر غيبت امام معصوم (ع) است با تعيين اوصاف نصب نوعى انجام خواهد شد. در امامت نيابى فقها در عصر غيبت شخص معينى منصوب نگرديده اما كسانى كه داراى وصف فقاهت و عدالت باشند، به‌طور عام براى امامت نيابى منصوب شده‌اند.

امامت نيابى فقها در عصر غيبت به دو صورت تقرير شده كه اغلب از آن دو به عنوان دو نظريه در ولايت فقيه ياد مى‌شود:

1. نظريۀ ولايت انتصابى فقيه عادل: بر اساس اين نظريه، فقيه جامع‌الشرايط مستقيما با نص عام از طرف امام معصوم (ع) به ولايت نيابى منصوب شده و حق تأسيس دولت و تصدى امامت را از امام معصوم (ع) كسب كرده است و در مشروعيت امامت وى آراى عمومى مردم نقش تعيين‌كننده ندارد. هر چند آراى عمومى مى‌تواند در غيبت و تحقق امامت و استقرار آن در جامعه مؤثر و تعيين‌كننده باشد؛ (5)

2. نظريۀ ولايت انتخابى فقها: اين نظريه كه تلفيقى از امامت و خلافت در دو ديدگاه شيعه و اهل سنت براى پيدا كردن راه‌حل سياسى در عصر غيبت براى مشروعيت نظام سياسى است، معتقد است كه امضا و تأييد امام معصوم (ع) در مورد امامت نيابى فقها در صورتى است كه قبلا مقبوليت و موافقت آراى عمومى را كسب كرده باشند. (6)

در احاديث اسلامى امامت به معناى اختياردارى و زمامدارى دين و نظام بخشيدن به امور دنيوى مردم تعريف شده و امامت اساس فزاينده و رشددهنده اسلام و نتيجه و محصول تعالى آن معرفى‌شده است. (7)

دربارۀ معناى امامت، حدود وظايف امام و چگونگى