امامت (ابعاد)

مسئله امامت، ابعاد گوناگونى دارد، و اين ابعاد از منظرهاى گوناگون قابل بررسى است كه مهم‌ترين آنها عبارتند از:

1. بعد اعتقادى:

از اين نظر كه حفظ و بقاى دين به امامت وابسته است، امامت يك مسئلۀ اعتقادى است؛ زيرا اعتقاد به حدوث و بقاى دين بر هر مسلمانى واجب است، بنابراين اعتقاد به آن چه حدوث و بقاى دين در گرو آن است نيز واجب است، حدوث دين وابسته به نبوت، و ادامه آن وابسته به امامت است، بنابراين، همان گونه كه اعتقاد به نبوت، اعتقادى دينى و واجب است، اعتقاد به امامت نيز چنين خواهد بود؛

2. بعد سياسى:

سياست، عبارت است از تدبير امور جامعه از راه تدوين قوانين لازم و اجراى آن‌ها، و غايت عقلانى آن اصلاح زندگى مادى و معنوى افراد جامعه است. و چنان‌كه بحث‌هاى آينده بيان خواهد شد، اصلاح زندگى مادى و معنوى بشر، از طريق تعليم معارف الهى و اجراى احكام دينى، فلسفۀ اصلى امامت را تشكيل مى‌دهد.

3. بعد تاريخى:

مسئله امامت در امتداد نبوت و خاتميت است، از اين رو در مرحله‌اى از تاريخ اسلام آغاز شده و تا امروز ادامه يافته و از اين پس نيز تا آخرين لحظه حيات دنيوى بشر باقى خواهد بود. بنابراين، چگونگى تعيين نخستين امام، و امامان پس از او، و عكس‌العمل مسلمانان در اين باره و بالاخره حوادث تاريخى امامت، از موضوعات مهم و حساس تاريخ اسلام به شمار مى‌رود.

هر يك از ابعاد ياد شده مربوط به علم خاصى است، بعد اعتقادى آن از مسائل علم كلام است. بعد سياسى آن در علومى مانند فلسفۀ سياست و جامعه‌شناسى مورد بحث واقع مى‌شود، و بعد تاريخى آن بخشى از تاريخ اسلام را تشكيل مى‌دهد، بحث درباره امامت از بعد سياسى و تاريخى اختصاص به علماى اسلام ندارد، و مبتنى بر داشتن باور اسلامى نيست، ولى بحث درباره آن از جنبۀ اعتقادى مبتنى بر ايمان اسلامى و مخصوص متكلمان اسلامى است، مگر آن‌كه كسى كلام اسلامى را از جنبۀ تاريخى مطالعه كند كه در اين صورت بحثى پيرامون دينى خواهد بود.

از نظر اصولى امامت داراى سه بعد است: حفظ موجوديت اسلام، اجراى اصول و مقاصد اسلام و هدايت امت به رشد و تعالى. (1)

از نظر شيعه، امامت امام معصوم سه بعد عمده دارد:

يك: بعد معنوى و الهى؛ اين همان مقام است كه بشر عادى از شناخت او عاجز است. در خصوص بعد الهى على عليه السلام است كه رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: «... انك تسمع ما اسمع وترى ما ارى الا انك يست بنبى ولكنك وزير»؛ (2)

دو: بعد مرجعيت دينى؛ از ديدگاه شيعه يكى از ابعاد امامت امام معصوم همانا مرجعيت دينى است. بعد از رحلت رسول اعظم و انقطاع وحى، ائمه عليهم‌السلام بيان و تبيين احكام الهى را بر عهده داشته‌اند. ائمه عليهم السلام در طول تاريخ زندگى خود اين رسالت عظيم