تعبير به امامت اضطرارى يا حكومت غيابى مى‌شود.

منبع

فقه سياسى 163/2.

امامت عامه

به جز معناى خاص امامت بر محور عصمت كه مخصوص رسولان و امامان عليهم‌السلام است، اصولا در متون اسلامى، امامت در مفهوم عامى نيز به كاربرده شده كه رهبرى غير معصوم را هم شامل مى‌شود.

با دقت در مفهوم عام امامت، در موارد و نصوص زير، مى‌توان دو مرحله‌اى بودن امامت را استنباط كرد:

مرحله‌اى در هنگام حضور امام معصوم كه امامت اصلى است و مرحله‌اى در هنگام عدم دسترسى به امام معصوم، كه امامت اضطرارى و غيابى است.

1. على عليه‌السلام مى‌فرمايد: «الامامه نظاماً لامه» (1).

«و انه لابد للناس من امير برا و فاجر يعمل فى امرته المؤمن و يستمتع فيها الكافر و يبلغ الله فيه الاجل و يجمع به الفى و يقاتل به العدو و تأمن به السبل و يؤخذ به للضعيف من القوى حتى يستريح بر و يستراح من فاجر» (2).

همچنين آن حضرت مى‌فرمايند: «انه ليس على الامام ما حمل من امر ربه الابلاغ فى الموعظة والاجتهاد فى النصيحه والاحياء للسنه و اقامه الحدود على مستحقيها و اصدار السهمان على اهلها» (3)؛

2. امام هشتم (ع) فرمود: «انه لابد لهم منه (الامام) و لاقوام. لهم الا به فيقاتلون به عدهم و يقسمون به فيئهم و يقيمون به جمعهم و جماعتهم و يمنع ظالمهم من مظلومهم» (4).

امت ناگزير بايد امام داشته باشد و جز با امام براى آنها استقرارى نيست تا با دشمن بجنگند و درآمد عمومى را با وجود امام بالا برند و با او وحدت يابند و جماعتشان تشكيل شود و او ستمكاران را سركوب كند و مظلومان را داد دهد.

«ان الامام زمام الدين و نظام المسلمين ان الامامة الاسلام الغايى و فرعه السامى» (5) يعنى: امام چون رشته پيوند دين و نظام اجتماعى و سياسى مسلمين است و امامت اساس و سربلندى اسلام و فرع و نتيجه سرافراز آن است؛

3. امام صادق (ع) فرمود: «ليصلح الحكم و لا الحدود و لا الجمعه الا بامام عادل» (6) يعنى: حكومت و اقامه حدود و جماعت سياسى عبادى مسلمانان جز با امام عادل بر پا نمى‌شود؛

4. امام حسين (ع) فرمود: «فلعمرى ما الامام الا الحاكم بالكتاب القائم بالقسط الدائن بدين الله الحابس نفسه على ذات الله» (7) يعنى: سوگند به جانم، امام جز كسى كه بر اساس كتاب خدا حكومت كند و قسط و عدالت را برپا نمايد و متعهد به دين خدا و نگهدارنده خويش برخواست خدا باشد، نيست.

5. پيامبر اكرم (ص) فرمود: «لاتصلح الامامه الالرجل فيه ثلاث خصال» (8) يعنى: امامت جز براى كسى كه در او سه خصلت باشد شايسته و سزاوار نيست؛

در تاريخ سياسى پيامبر اكرم (ص) و امامان (ع) تعيين دوگونه نمايندگى و نيابت ديده مى‌شود: نوعى به صورت شخصى و به نام افراد خاص و نوعى ديگر به طور عام و به شكل تعيين ضوابط و صفات.