امتياز اسيران جنگى

بر هر نيرويى كه در حال نبرد يا پس از آن به اسارت يكى از دو جبهه متخاصم درآمده است، اسير گفته مى‌شود. در فقه اسلامى، جايگاه اصلى بحث در خصوص اسير و امتيازات و حقوق وى باب جهاد است، هر چند كه از آن به مناسبت در باب‌هاى طهارت، صلات و صوم نيز بحث شده است. امتيازات و حقوق اسير جنگى در اسلام مبتنى بر بينش حقوق اسلامى در اين خصوص است.

در بينش حقوقى اسلام خصايص معنوى، خود عنصر مؤثرى در كنار اهداف مادى چون نظم، امنيت و عدالت به شمار مى‌روند، همان‌گونه كه وقتى مجرم بيمار است، از امتيازات خاصى برخوردار مى‌شود و اين نوع خصايص معنوى كه در موارد بسيارى بر اصول خشك و بى‌روح عدالتخواهى حاكم مى‌شود چيزى غير از مسئله انسان‌دوستى است كه در عرف حقوقى معاصر براى تخفيف در مجازات‌ها به آن استناد مى‌شود.

انسان‌دوستى كه از كرامت انسان ناشى مى‌شود به همان اندازه كه در تخفيف مجازات‌ها مى‌تواند مؤثر باشد بايد در تشديد مجازات‌ها نيز به كار گرفته شود و انسان‌دوستى نسبت به مرتكبان جرايم سبب فدا شدن حقوق آنهايى نشود كه از آثار شوم و مخرب اين جرايم آسيب مى‌بينند.

در ديدگاه اسلام تمامى كسانى‌كه به خاطر اهداف تبهكارانه اى چون توسعه‌طلبى، تجاوز و ساير مطامع نامشروع سلطه طلبانه دست به جنگ مى‌زنند، مجرم محسوب مى‌شوند و به همين دليل در صحنه پيكار به مجازات مى‌رسند، مجوز كشتار در مقابل كشتار در جبهۀ جنگ مانند مجوز قصاص در جرم عادى قتل مى‌باشد.

به همين دليل است كه تا جنگ ادامه دارد، افراد سلاح به دست دشمن به اسارت گرفته نمى‌شوند ولى از آنجا كه هدف در بينش اسلامى محدود كردن و خاتمه دادن به جنگ است به كسانى‌كه سلاح را بر زمين مى‌گذارند و يا تسليم مى‌شوند، امتياز برخوردارى از عواطف انسانى و بالاتر از آن، صلاحيت مشاركت در پايان بخشيدن به جنگ داده مى‌شود.

اسير جنگى در حقيقت به دليل عملى كه انجام داده و با كنار گذاردن سلاح و يا تسليم، در پايان بخشيدن به جنگ تشريك مساعى كرده، شايستگى تخفيف را پيدا كرده است.

اگر از ديدگاه فقه اسلامى جهات مخففۀ مجازات اسير جنگى را در ارتكاب به جرم جنگ برشمريم، بايد به نكات زير توجه كنيم:

الف - عواطف انسان دوستانه نسبت به انسانى كه در شرايط خاص مرتكب جرم شده است؛

ب - تشريك مساعى اسير جنگى در رسيدن به اهداف نيكوكارانه و تحكيم نظم، امنيت و عدالت در سطح بين‌المللى؛

ج - رعايت روح جوانمردى و شهامت در مورد كسانى‌كه مغلوب شده و به اسارت گرفته شده‌اند.

بر اساس اصل «انما الاعمال بالنيّات» و «لكل امرء مانوى»، انگيزه‌ها در ارزيابى اعمال نقش مؤثرى دارند و به همين دليل است كه دفاع هر چند با جنگ و اقدامات مسلحانه همراه باشد مشروع شمرده مى‌شود و نيز در مسائل ملى و داخلى سركوب مسلحانه، باندهاى قاچاق مواد مخدر و سرقت‌هاى مسلحانه يك عمل كاملا