اسير جنگى در مدتى كه در اسارت به سر مى‌ب د، مانند همۀ شهروندان در دولت اسلامى مسئول اعمال خود مى‌باشد و اساس مقررات اسلام در مورد مسئوليت‌هاى مدنى و كيفرى اسيران جنگى اقدام مى‌شود و مسئوليت تحقيق، تعقيب و دادرسى و صدور حكم و اقدامات ناشى از حكم قضايى بر عهده دستگاه قضايى دولت اسلامى خواهد بود (19)؛

6. حق قضايى اسيران جنگى

وظيفۀ عمومى دادرسى كه بر عهده دستگاه قضايى دولت اسلامى است، ايجاب مى‌كند، اسيرى كه در جامعۀ اسلامى بسر مى‌برد حق دادخواهى و مراجعه به دستگاه قضايى و طرح شكايت و احقاق حق داشته باشد و از سوى ديگر برخوردارى اسير از حق قضايى خود، نوعى احسان به او است كه در كتاب و سنت بر آن تأكيد شده است؛

7. رعايت سلسله‌مراتب اسيران

در كنوانسيون ژنو به رعايت درجه نظامى و سلسله مراتب فرماندهى اسيران تصريح شده است، ولى در ديدگاه اسلامى رعايت شؤونات و سلسله‌مراتب اجتماعى و امتيازات عرفى و انسانى اختصاص به درجات و سلسله‌مراتب نظامى نداشته و شامل مسائل ديگرى چون آداب و رسوم قومى و عرفى، امتيازات علمى و تقوايى، موقعيت‌هاى اجتماعى نيز مى‌شود.

در سيره نبوى (ص) رعايت اين اصل حقوقى در مورد اسيران، به‌طور مكرر نقل‌شده است. پيامبر اسلام (ص) دختر حاتم طائى را كه در ميان عرب شهرت به نيكوكارى داشت آزاد و او را محترمانه به قبيلۀ خود بازگرداند (20) و در حديثى فرمود: «اذا اتاكم كريم قوم فاكرموه و ان خالفكم» (21) هنگامى‌كه شخصيتى محترم كه در ميان مردم خود منزلتى دارد بر شما وارد شود او را احترام كنيد.

بر اساس اين اصل اسلامى بود كه امام (ع) در برابر دستور خليفۀ دوم در مورد اسراى ايرانى مبنى بر فروختن زنان و گماردن مردان در خدمت حجاج عليل و سالمند در طواف اعتراض كرد و فرمود بنابر گفتار پيامبر (ص) كه فرمود: «اكرموا كريم قوم وان خالفوكم» من آنها را كه عزيزان قوم خود هستند، از حق خود و بنى‌هاشم آزاد كردم و مهاجران و انصار سخن امام (ع) را تأييد نمودند. (22) و بنا به پيشنهاد امام (ع) زنان اسير ايرانى را كه در ميان آنان دختران سلاطين ايران نيز وجود داشتند بنا به ميل و انتخاب خود با جوانان مسلمان ازدواج كنند؛ (23)

8. رعايت احساسات و عواطف اسيران

يكى از مصاديق احسان به اسيران رعايت احساسات و عواطف آنها و خوددارى از هرگونه برخوردارى است كه احساسات و عواطف آنها را جريحهدار كند.

در سيره سياسى پيامبر (ص) مواردى ديده مى‌شود كه اين اصل عاطفى و انسانى را تأكيد مى‌كند.

بلال كه زن اسيرى را از كنار كشتگان عزيزانش گذرانده بود، مورد سرزنش پيامبر (ص) قرار گرفت كه فرمود: «انزعت منك الرحمة يا بلال» (24) (بلال! مگر رحم و شفقت از دلت كنده شده كه چنين كارى را انجام دادى‌؟) در جايى‌كه اسير همراه با فرزندش زندگى مى‌كند نبايد بين آن دو جدايى افكنده شود اين مورد درباره مادر و فرزند به صراحت در احاديث ذكر شده است (2)