موضوعى ترتيب يافته‌اند، به‌طور معمول مى‌توان بابى كم‌حجم با عنوان «امر به معروف» در آنها يافت كه به بررسى آيات ياد شده اختصاص يافته است.

در مجاميع حديثى اهل سنت، تنها نمونه‌هاى محدودى از حديث نبوى در باب امر به معروف آمده است، كه مى‌توان آنها را به دو دستۀ اصلى تقسيم كرد:

نخست احاديثى كه در آنها به خصوص نهى از منكر در مراتب عملى و زبانى (يد و لسان) امرى الزامى تلقى شده است؛ دستۀ دوم احاديثى كه در وصف حال بنى‌اسرائيل بوده و آغاز ضعف در اين قوم را ترك نهى از منكر دانسته‌اند. در مجاميع حديثى شيعه نه‌تنها شمار قابل ملاحظه‌اى اخبار از اهل‌بيت (ع) در باب امر به معروف و نهى از منكر گرد آمده، بلكه حديث نبوى نيز از توسعه‌اى نسبى برخوردار بوده است. در ميان احاديث نبوى منقول در مجاميع اماميه، مى‌توان به نمونه‌هايى اشاره كرد كه از نظر استناد فقهى نيز درخور توجهند.

امر به معروف، وظيفه‌اى فردى يا اجتماعى: در طول تاريخ فقه اسلامى، مى‌توان به عنوان يك رويۀ عام ملاحظه كرد كه ميان جايگاه امر به معروف و ديدگاه سياسى مذاهب رابطه‌اى مستقيم وجود داشته، و نحوۀ گسترش مباحث امر به معروف با مواضع سياسى آن مذهب متناسب بوده است.

بى ترديد امر به معروف و نهى از منكر بدون وجود شخص يا اشخاص «امر شونده» يا «نهى شونده» تحقق نخواهد يافت و به اين ترتيب، عمل امر به معروف و نهى از منكر، از حوزه حقوق و اختيارات فردى شخص امركننده يا نهى‌كننده فراتر رفته، با حقوق ديگر افراد اجتماع ارتباط مى‌يابد. اگر شخص امر شونده يا نهى شونده با گشاده‌رويى امر و نهى را پذيرا شود، تعارضى در جامعه پديد نمى‌آيد، اما اين حالتى نيست كه همواره وقوع آن قابل انتظار باشد. همچنين زمانى كه اين فعاليت فردى و دعوت افراد ديگر جامعه به تغييرى در روش زندگى خود، با سياست‌هاى دستگاه حاكم در تعارض باشد، حتى توافق امر كننده و امر شونده نيز به معناى پذيرش اين فعاليت در سطح جامعه نيست.

در طول تاريخ فقه، اصطكاك فعاليت آمران و ناهيان با حقوق افراد امر شونده و نهى شونده و نيز با حوزه وظايف و اختيارات حكومت، موجب شده تا مذاهب گوناگون، هر يك بر پايۀ نگرش سياسى خاص خود، به بررسى ويژگى‌هاى امر به معروف و نهى از منكر مشروع بپردازند و حوزه عمل آن را از دامنه‌اى مطلق، به دامنه‌اى مقيد، بكشانند.

دوره شكل‌گيرى مذاهب اهل سنت: در آغاز بايد از ابو حنيفه و حنفيان يادكرد كه در باب امر به معروف، تحولى آشكار در مواضع آنان ديده مى‌شود. ابو حنيفه خود با توجه به مواضع سياسى كه از او شناخته‌شده است، در زمره كسانى بوده كه از امر به معروف و نهى از منكر حمايت مى‌كرده است و همين موضع در رسالۀ «الفقه الاكبر (1)»، نيز بازتاب يافته است. اين رساله كه عقيده نامه‌اى مربوط به پيروان اعتقادى ابو حنيفه، يا حنفيان عدل گرا در سده‌هاى نخستين بوده است، بر ضرورت امر به معروف و نهى از منكر به عنوان يكى از شعارهاى اصلى مذهب تكيه نموده است.

حنفيان در مرحله‌اى پسين از حيات تاريخى خود، به عنوان تابعى از تجديدنظرهاى رخ داده در مواضع سياسى در قالب مكتب حنفيان اهل سنت و جماعت، در موضع