النبى و كتابه و من كان ترد عليه الصدقة من قريش العرب پرداخت كه آثار وى بيشتر جنبۀ تاريخى داشت. در نهايت بايد به دو اثر مهم كه به صورت مستقل درباره اموال و با عنوان الاموال تأليف شده، به گونه‌اى گسترده پرداخت. ابو عبيد قاسم بن سلام كه مدت‌ها در فضاى جهادى ثغور شام، در مسند قضا بود، به لزوم تأليف اثرى درباره اموال پى برد و ضمن پرداختن كتاب الاموال، موشكافانه به ريز مطالب در اين زمينه پرداخت.

سپس با فاصله‌اى اندك، شاگرد او حميد بن زنجويه نيز به تأليف اثرى با همان نام دست يازيد.

با وجود برخى تفاوت‌ها در اين دو اثر، به جهت استفاده‌هاى فراوان حميد بن زنجويه از اثر شيخ خود، بهتر است كتاب الاموال وى را روى‌هم‌رفته رونوشتى از متن ابوعبيد، با قدرى دخل و تصرف و بسط تلقى كرد.

برپايۀ شيوه نگارش، اين كتاب‌ها را مى‌توان در شمار كتب فقه روايى قرار داد.

ابوعبيد كتاب خود را با مقدمه‌اى آغاز، و در آن با استناد به سخنان پيامبر گرامى (ص) و صحابه، به حقوق امام و امت، نسبت به يكديگر اشاره كرده است. در سخن از تقسيمات اموال در بابى به همين مفهوم، مؤلف نخست به اموال سه‌گانه‌اى كه خاص رسول اكرم (ص) است، اشاره دارد. بخشى از اموال مسلمانان كه به شخص خاصى تعلق ندارد و بيت‌المال به شمار مى‌رود، در ادامۀ آن آمده است؛ به اين ترتيب، ابوعبيد با يك تقسيم‌بندى كلى و سه گانۀ فىء، خمس و صدقه، به عوايد مالى حكومت اسلامى از اين 3 منبع پرداخته است.

ابوعبيد با پرداختن به موضوع فتوح، گونه‌هاى اخذ ماليات را از ممالكى كه در قلمرو خلافت اسلامى بوده، برپايۀ شيوۀ پيامبر اكرم (ص) و خلفا، مورد بحث قرار مى‌دهد. ساكنان اين سرزمين‌ها در مقابل اسلام و مسلمانان، يا برخوردى آشتى جويانه از خود نشان داده، يا دست بر سلاح برده، و ايستادگى كرده‌اند و نوع سوم آنان‌كه با رغبت اسلام آورده‌اند كه در نهايت در هر 3 صورت، قلمروى ايشان به دست سپاه اسلام گشوده شده است. در اين ميان، جايگاه اينگونه از اراضى به دست آمده، متفاوتند. بر همين مبنا براى نوع اول، قانون عشر، براى گونۀ دوم، مقررات جزيه مقرر شده، و سرزمين‌هاى نوع سوم يا در شمار فىء قرارگرفته، از اموال عمومى تلقى مى‌شود، يا در زمرۀ غنايم، ميان سپاه اسلام تقسيم مى‌شود. مؤلف به تفصيل به فتوحات بدون خون‌ريزى مى‌پردازد كه سرزمين‌هاى گشوده شده در خلال آن، در شمار فىء قرار مى‌گيرند و نيز چنانكه بوميان سرزمينى اسلام آورند، بر اراضى ايشان احكام عشر و نه خراج، جارى مى‌شود.

بخش ديگر از كتاب الاموال ابوعبيد به مسئلۀ مصارف فىء و كيفيت آن و مواضعى كه در فقه به عنوان محل خرج فىء تلقى مى‌شود، اختصاص دارد. در اين بخش، به نوع رفتار مالى برخى خلفا و دقت ايشان در پرهيز از اتلاف بيت‌المال اشاره شده است. حميد بن زنجويه در قسمت مشابه از كتاب خود به مسائلى از جمله تقسيم انواع اشربه و اطعمه در ميان مردم توسط امام نيز پرداخته است. قسمت ديگر كتاب را موضوع اقطاع، احياى زمين و حفظ و حراست آن، به خود اختصاص داده است. آن گروه از زمين‌هايى كه به هر دليل ديگر مالكى ندارند، اقطاع به شمار مى‌آيند و حكم