كه از دشمن بدون سلاح به دست مسلمانان مى‌افتد و اشاره به تفاوت مفهومى آن با غنايم كه مخصوص اموالى است كه با كاربرد سلاح توسط سپاه اسلام به دست مى‌آيد، حكم فىء را با غنايم يكسان شمرده و تنها يك‌پنجم آن را متعلق به نبى (ص) و دولت اسلامى دانسته‌اند. (13)

برخى از مفسران اهل سنت نيز فىء را مترادف غنيمت جنگى به شمار آورده (14) و بعضى نيز فىء را اعم از غنايم جنگى تفسير كرده و به تمامى اموالى كه از كفار به دست مسلمانان چه در حال جنگ و چه در غير شرايط جنگى مى‌رسد، فىء اطلاق كرده‌اند. (1)

در برخى از احاديث اهل‌بيت (ع) فىء و انفال در مقابل غنايم ذكر شده و حكم آن چنين بيان‌شده است:

«عن ابى عبد الله (ع) فى الغنيمه قال: يخرج منه الخمس و تقسم مابقى بين من قاتل» و به دنبال آن فرمود:

«و امّا ألفىء و الأنفال فهو خالص لرسول الله (ص)». (16)

از امام صادق (ع) در مورد غنايم جنگى سؤال شد فرمود: خمس آن جدا مى‌شود و باقيمانده ميان رزمندگان تقسيم مى‌شود. و سپس فرمود: و اما فىء و انفال كلا به رسول خدا (ص) اختصاص دارد.

حضرت امام (ره) در برخى از كتاب‌هاى فقهى خود به علاوه موارد هفتگانه انفال، سيف البحار (سواحل درياها)، انشعاب نهرها، هر نوع زمينى كه مالك معين ندارد، جزاير طبيعى و معادنى كه در ملك كسى قرار ندارد را از منابع انفال شمرده و اختيار همۀ موارد انفال را به فقيه جامع‌الشرايط ارجاع داده‌اند. (17 و 18) بنابراين اموالى چون زمين‌هاى موات يا رها شده، معادن (در غير زمين‌هاى ملك شخصى) درياها، درياچه ها، رودخانه‌ها، ساير آب‌هاى عمومى، كوه ها، دره‌ها، جنگل‌ها، نيزارها، بيشه‌هاى طبيعى، مراتعى كه حريم محسوب نمى‌شوند، ارث بدون وارث، اراضى بدون مالك، اراضى مستجده مانند زمين‌هايى كه با پايين آمدن سطح آب ظاهر مى‌شود، زمين‌هايى كه بدون جنگ به دست مسلمين افتاده، زمين‌هايى كه با جنگ بدون اجازه امام مسلمين تصرف شده، اقطاعات و املاك شخصى سلاطين، و زمين‌هاى فتح شده (19) اموال عمومى كه از غاصبان مسترد مى‌شود تحت عنوان انفال بخشى از درآمدهاى عمومى دولت اسلامى به شمار مى‌آيد. (20)

مشهور بين فقهاى شيعه آن است كه ائمه (ع) تصرف و استفاده از انفال را براى شيعيان مباح دانسته‌اند (21) اما اين نوع حكم ولايى موكول به امضاى امام (ع) و حاكم بعدى است كه اختصاص به دوران عدم تشكيل دولت امامت دارد و در شرايط اقامه حكومت اسلامى مسئوليت آن بر عهده نواب امام (دولت نيابى فقيه جامع‌الشرايط است). (22 و 23)

منابع

1 - انفال / 1؛ 2 - جواهر الكلام 134/12، وسائل‌الشيعه 373/6 و تحريرالوسيله 368/2؛ 3 و 4 - همان / 116؛ 5 - همان / 117 و وسائل‌الشيعه 365/6؛ 6 - همان / 118 و مالكيت خصوصى زمين / 179؛ 7 - جواهر الكلام 122/12، 123 و 129؛ 8 - همان / 125-124 و وسائل‌الشيعه 369/6 و 371؛ 9 - همان / 126 و مكاسب 231/1؛ 10 - همان / 128؛ 11 - مصباح الفقاهه 297/2-295؛ 12 - التبيان فى تفسير القرآن 592/9؛ 13 - المغنى 319/6-312؛ 14 و 15 - التبيان فى تفسير القرآن 563/9؛ 16 - وسائل‌الشيعه 274/6؛