نسبت به شكل‌ها، حركت‌ها، جهت‌ها و عوامل گوناگون يكسان نيست. حركت او به سمت كمال است و اين جوشش و خيزش، ريشه در فطرت او دارد و اين خصلت به‌طور همگانى در عموم انسان‌ها ديده مى‌شود (يٰا أَيُّهَا اَلْإِنْسٰانُ إِنَّكَ كٰادِحٌ إِلىٰ رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاٰقِيهِ‌)؛ (2)

ج - گرچه انسان‌ها بخشى از شخصيت خود را از عواملى مى‌گيرند كه در زندگى و جامعه او نقش دارند ولى بخش ديگرى از شخصيت انسان‌ها كه حايز اهميت است، ريشه در سرشت آنها دارد و همۀ انسان‌ها اين سرمايۀ عظيم را از خدا گرفته‌اند (وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي) (3) و انسان‌ها قبل از آنكه شخصيت و وجدان اكتسابى را به دست آورند، شخصيت و وجدان فطرى را از پيش داشته‌اند و همۀ انسان‌ها در اين خصيصه مشتركند؛

د - تفاوت بينش‌ها و اختلاف عقيده‌ها گرچه در ميان انسان‌ها فاصله انداخته است و از اين رهگذر گروه بندى‌هاى زيادى دامنگير انسان شده، ولى اينگونه فاصله‌ها، حتى مرز حق و باطل نيز هرگز انسان‌ها را از طبيعت همگون انسانى خارج نكرده است (وَ مٰا كٰانَ اَلنّٰاسُ إِلاّٰ أُمَّةً وٰاحِدَةً فَاخْتَلَفُوا)؛ (4)

ه‌ - به همان‌گونه كه اشتراك در خصايص اكتساب انسانى پايه‌هاى وحدت بشرى، عوامل تشكل، تعاون و همكارى است، همگونى در خصايص طبيعى و فطرى مشترك نيز مى‌تواند انگيزه اصيل و نيرومند در جهت مشاركت و هميارى و همزيستى باشد (فانهم صنفان: اما اخ لك فى الدين او نظير لك فى الخلق)؛ (5)

و - رمز اختلافات شكلى و ظاهرى در ميان انسان‌ها از قبيل اختلاف در جنس (زن و مرد)، نژاد ورنگ پوست، مليتها و زبان را بايد در اسرار و پيچيدگى هاى نظام آفرينش جست و جو كرد كه بيش از هر چيزى معرفت ساز و عرفان زا است (يٰا أَيُّهَا اَلنّٰاسُ إِنّٰا خَلَقْنٰاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثىٰ وَ جَعَلْنٰاكُمْ شُعُوباً وَ قَبٰائِلَ لِتَعٰارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اَللّٰهِ أَتْقٰاكُمْ‌) (6)، (وَ مِنْ آيٰاتِهِ خَلْقُ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ اِخْتِلاٰفُ أَلْسِنَتِكُمْ وَ أَلْوٰانِكُمْ إِنَّ فِي ذٰلِكَ لَآيٰاتٍ لِلْعٰالِمِينَ‌)؛ (7)

ز - خداوند فرزندان آدمى را كرامت و شرافت والايى بخشيده (وَ لَقَدْ كَرَّمْنٰا بَنِي آدَمَ وَ حَمَلْنٰاهُمْ فِي اَلْبَرِّ وَ اَلْبَحْرِ) (8) و انسان را حامل امانت و سرى بزرگ كه آسمانها و كوه‌ها از پذيرش آن سرباز زدند، قرار داده است (إِنّٰا عَرَضْنَا اَلْأَمٰانَةَ عَلَى اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ اَلْجِبٰالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهٰا وَ أَشْفَقْنَ مِنْهٰا وَ حَمَلَهَا اَلْإِنْسٰانُ‌)؛ (9)

ح - همۀ انسان‌ها در برابر خدا به طورى كسان مسئولند و نيز نسبت به افراد ديگر و جامعه وظايف مشتركى بر عهده دارند. زيرا همگى مخلوق خدا و عضو جامعه‌اند (كلكم راع و كلكم مسؤل عن رعيته)؛ (10)

ط - هيچ‌گونه تفاوتى جز «تقوى» نمى‌تواند معيار تبعيض و نابرابرى تلقى شود و نابرابرى و تمايز بر اساس تقوا نيز معيارى در تقسيم وظايف و وسيله‌اى براى نيل به اهداف عاليه انسانى است نه عامل تبعيض در برابر قانون (ايها الناس ان ربكم واحد و ان اباكم واحد كلكم لا دم و آدم من تراب ان اكرمكم عند الله أتقاكم و ليس لعربى على عجمى و لا لا حمر على ابيض و لا لا بيض على احمر فضل الا بالتقوى)؛ (11)

ى - ارزش هر انسانى به ميزان عمل و كيفيت آن بستگى دارد (كُلُّ نَفْسٍ بِمٰا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ‌) (12) و معيار ارزيابى هر فردى توانايى و شايستگى اوست (قيمة كل امرأما يحسنه) و شخصيت واقعى هر انسان را بايد در