نتيجه‌اى گرفته نشد.

امام پس از پيمودن راه‌هاى مسالمت‌آميز و يأس از امكان راه‌حل فرهنگى و سياسى مى‌تواند با استفاده از عنوان (اَلْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ‌) (9) از راه كمك‌هاى مادى و اقتصادى به عادى سازى شرايط و فرونشاندن شورش بپردازد و از بيت‌المال (زكوة) در اين راه سود ببرد.

با فرض ناكامى در همۀ اين راه‌ها هنگامى‌كه امام تصميم به مجازات و سركوب شورشيان مى‌گيرد، بر همۀ اقشار امت واجب است به نداى امام پاسخ مثبت بدهند.

سرپيچى از خواسته امام گناه كبيره است و كسانى كه مخاطب خاص امام باشند، مشاركت در اين امر بر آنها واجب عينى خواهد بود.

علامه حلى در تذكرة مى‌گويد:

هركسى كه بر امام عادل كه امامتش با نص ثابت شده (از نظر شيعه) و يا با انتخاب امت برگزيده شده (از نظر فقه سنى)، شورش نمايد واجب است كه مسلمانان با او بجنگند و اين حكم مورد اتفاق و اجماع همۀ فقهاى اسلام است (10).

جنگ با بغاة مانند جهاد با مشركين است و به مقتضاى آيۀ 9 سوره زخرف تا دست از شورش برنداشته و به حكم خدا راضى نشده و به اطاعت امام بازنگشته اند، تحت تعقيب نظامى قرار مى‌گيرند (11).

درخواست آتش‌بس و مهادنه از شورشيان پذيرفته نمى‌شود 12) و به خاطر جناياتى كه به هنگام شورش مرتكب شده‌اند، پس از سركوب و فرونشاندن فتنه طبق مقررات اسلامى مجازات مى‌شوند (13).

برخى از فقها مانند ابن جنيد به استناد سيرۀ على عليه السلام كه با قاسطين و مارقين و ناكثين آغاز به جنگ نكرد تا آنها آغاز كردند، گفته‌اند: ستوده نيست مسلمانان آغازگر جنگ عليه بغاة باشند؛ چنانكه على عليه السلام فرمود: جنگ را شما آغاز نكنيد زيرا سپاس خدا را كه شما دليل و حجت داريد. اگر دست به جنگ نزنيد تا آنها آغازگر باشند، دليل و حجت ديگرى خواهيد داشت (14 و 15).

منابع

1 - تذكرة الفقهاء 554/1؛ 2 - جواهر الكلام 21 / 334-331، 3 - حجر ات / 9؛ 4 - جواهر الكلام 327/21؛ 5 - همان مأخذ / 329، 6 - همان مأخذ / 334؛ 7 - تذكرة الفقهاء 556/1؛ 8 - همان مأخذ / 554؛ 9 - توبه / 60؛ 10 - تذكرة الفقهاء 454/1؛ 11 - همان مأخذ / 455 و جواهر الكلام 326/21؛ 12 - تذكرة الفقهاء 456/1؛ 13 و 14 - همان مأخذ / 457؛ 15 - فقه سياسى 309/3 و 319-316.

بلاد اسلامى← دار الاسلام

بلغة الفقيه

كتاب بلغة الفقيه تأليف سيد محمد آل بحرالعلوم (متوفاى 1326) مجموعۀ چند رساله در موضوعات مختلف فقهى است كه يكى از اين رساله‌ها در موضوع «اراضى خراجيه» و ديگرى تحت عنوان «ولايات»، كه به اسلوب فقهى و محققانه نوشته است.

رسالۀ خراجيه تأليف علامه سيد محمد آل بحرالعلوم پس از رساله قاطعة اللجاج محقق كركى مفصل‌ترين و متقن‌ترين كتاب در زمينۀ مسائل خراج و مقاسمه است (1) وى در اين اثر ارزنده نخست اراضى را به بلاد اسلام و