يا عضوى از وى به جهت قصاص قطع شود. در اين موارد، غرامت از بيت‌المال پرداخت مى‌شود (19) و نيز براى جلوگيرى از پايمال شده خون مسلمانى كه به اشتباه كشته‌شده و امكان پرداخت ديه او از سوى عاقله به سبب عجز يا عدم وجود آنان منتفى است، ديه وى از بيت‌المال پرداخت مى‌شود. (20)

بنابر قول مشهور در قتل عمد يا شبه عمد، در صورتى كه قصاص قاتل به سبب مرگ يا فرار وى ممكن نباشد و امكان پرداخت ديه او از مال قاتل و نيز نزديكان و خويشان وى وجود نداشته باشد، ديه از بيت‌المال پرداخت مى‌شود. (21)

متولى بيت‌المال: امام (ع) و نايب او متولى بيت‌المال است و هرگونه صلاح ببيند آن را در مصالح مسلمانان هزينه مى‌كند (22) حاكم جائر حق تصرف در بيت‌المال ندارد؛ اما در صورت تصرف و هزينه كردن آن در مصالح مسلمانان در اينكه ذمه‌اش برى مى‌شود يا ضامن خواهد بود، اختلاف است (23) البته اگر سلطان جائر از بيت‌المال چيزى به كسى ببخشد، به قول مشهور گرفتن آن بر وى جايز بوده، بلكه بر جواز ادعاى اجماع شده است. (24)

سرقت از بيت‌المال: كسى‌كه از بيت‌المال دزديده است اگر مقدار سرقت شده به‌اندازه سهم سارق از بيت المال يا كمتر از آن باشد، حد سرقت بر او جارى نمى‌شود؛ اما اگر بيشتر باشد يا حقى از بيت‌المال نداشته باشد، در فرض رسيدن ارزش مال سرقتى، يا مقدار مازاد برحقش به حد يك‌چهارم دينار و بيشتر، در جريان و عدم جريان حد سرقت اختلاف است. (2)

برخى قدما بر جريان حد سرقت (قطع انگشتان) ادعاى اجماع كرده‌اند. (26 و 27) واژۀ بيت‌المال در فرهنگ سياسى اقتصادى اسلام مبين اقتصاد دولتى و اموال عمومى است. واژۀ بيت‌المال در قانون اساسى جمهورى اسلامى ايران به مفهوم خزانۀ دولت در اصل چهل و نهم به كار رفته و دولت مكلف شده ثروت‌هاى ناشى از درآمدهاى نامشروع را اخذ و به صاحبان حق مسترد و يا در صورت معلوم نبودن، به بيت‌المال تحويل دهد.

سال پيدايى نظام بيت‌المال در اسلام هر چند به دقت مشخص نشده، اما مسلمانان در عهد مكى با آن آشنا نبوده‌اند و به نظر چنين مى‌رسد كه شكل‌گيرى نظام مالى دولت همراه با تأسيس دولت مدينه بعد از هجرت آغاز شده است. بى‌گمان وجود چنين نظامى در دوران قبل از هجرت نمى‌توانست مفيد و قابل اجرا باشد.

منابع تاريخى به ويژه كتاب‌هاى «سير» در زمينۀ منابع درآمد بيت‌المال، از قبيل غنايم، جزيه، خراج و زكات، سخن بسيار گفته‌اند اما از تعريف دقيق آن و تعيين آغاز و تشكيلات و متصديان اوليه آن كمتر گزارش كرده‌اند. (28)

با وجود اين از مجموع گزارش‌هاى تاريخى از سيره مالى دولت مدينه در عصر نبوى (ص) چنان بر مى‌آيد كه درآمدهاى دولت به سهولت وظايف فردى و قداست اعمال عبادى انجام مى‌شده است.

بيت‌المال در صدر اسلام به چهار بخش تقسيم مى‌شد:

1. بيت‌المال غنايم جنگى كه بين مجاهدان و دولت تقسيم مى‌شد و درآمدهاى دولتى حاصل از اين بخش به هزينه‌هاى حكومتى و توزيع بين فقرا اختصاص