مجلس هستند. اعضاى نيمى از همين مجالس دوم مستقيم از جانب مردم انتخاب مى‌شوند و اعضاى نيم ديگر يا منصوب شده يا به‌طور غير مستقيم انتخاب مى‌شوند. با اين حال حذف مجلس دوم گرايش غالب نيست، بلكه تمايل به حفظ مجلس دوم همچنان نيرومند است، به ويژه در كشورهاى فدرال مانند امريكا و آلمان كه مجلس دوم نماينده ايالات است.

با گسترش حق راى، پارلمان ها دموكراتيك تر شده‌اند. در آغاز در بسيارى از كشورها حق راى محدود به صاحبان مالكيت بود، در مرحلۀ بعد به همۀ مردها بسط داده شد، سپس قيد جنسيت و نيز نژاد و قوميت برداشته شد. تنها قيد و شرط موجود بر حق راى امروزه، سن و سال است. به طور معمول سن راى هجده‌سالگى است. با گسترش حق راى و پيدايش جمعيت عظيم رأى‌دهندگان سازماندهى به آن ضرورت مى‌يافت. اصولا جمعيت رأى‌دهندگان بر اساس حوزه جغرافيايى تقسيم مى‌شود و نمايندگان، نماينده آن حوزه‌ها هستند. بدين سان مفهوم قديم تقسيم جمعيت به شؤون و طبقات كه در مجالس ماقبل عصر دموكراسى رايج بود، منسوخ شد.

همچنين احزاب سياسى در داخل و خارج پارلمان ها از حيث گرايش‌هاى فكرى به جمعيت راى دهنده، سازمان مى‌دهند. كار ويژه هاى اصلى احزاب سياسى، تعيين نامزدهاى انتخاباتى، تشويق رأى دهندگان به شركت در انتخابات، تهيۀ برنامه‌ها و سياست‌هاى خاص و تضمين مسئوليت‌پذيرى نمايندگان نسبت به رأى‌دهندگان است.

شكل پارلمانى حكومت فقط در يك محيط متجانس توان شكوفايى دارد.

عقيده نيومن درست است كه «پيش‌نيازهاى خاصى وجود دارد كه بدون آنها حكومت كابينه‌اى به راحتى ممكن است به چيزى به‌طور كامل متفاوت تبديل شود.

يكى از اين پيش نيازها وجود اپوزيسيون سالم و كارآمد است.

اپوزيسيون استوار و كارآمد كه گفته مى‌شود حكومت بدى است، روح و جان دموكراسى پارلمانى است. به عقيده لاسكى، زندگى دولت دموكراتيك برپايه نظام حزبى ساخته‌شده است. سخن از دموكراسى پارلمانى بدون اپوزيسيون تصوركردنى نيست.

اپوزيسيون به شرط آنكه سالم و كارآمد باشد، حزب حاكم را در مسير درست نگاه مى‌دارد و اجازه نمى‌دهد از اقتدار خود سوءاستفاده كند و خودكامه شود.

منابع

1 - فرهنگ سياسى / 78-77؛ 2 - بايسته‌هاى حقوق اساسى / 196-193؛ 3 - حقوق اساسى / 96-95؛ 4 - فرهنگ سياسى آرش / 150-149؛ 5 - فقه سياسى 120/1-111.

پاسدارى پيمان‌ها

بر اساس حقوق اسلامى نه‌تنها ابتكار عقد پيمان‌هاى بين‌المللى به جامعۀ مسلمانان توصيه شده، بلكه اصولا پاسدارى از آن نيز بر عهده مسلمانان گذارده شده، وبه آنان تأكيد شده كه با هوشيارى كامل مراقب تنفيذ موارد قرار دادها باشند و تنفيذ آن از ناحيۀ خود به صورت يك‌طرفه انجام نشود و آنان را به غفلت از عكس‌العمل دشمن متعهد واندارد.

چنانكه قرآن دستور مى‌دهد: خذوا حذركم، جامعه مسلمانان موظفند از امكانات خود براى مراقبت توطئه‌ها و اقدامات و كيفيت تنفيذ متعاهدين استفاده كرده و در