مرحلۀ اجتهادند و تا وقتى‌كه گروهى از هر بخش از كشور اسلامى به اين امر نپرداخته‌اند، واجب بر عهده ديگران همچنان باقى است، و در صورتى كه كسى به آن نپردازد همگان مسئول و گناهكار خواهند بود». (8)

ابن قيّم از فقهاى حنبلى مى‌گويد: آنها (مجتهدان مستقل) كسانى هستند كه پيامبر (ص) دربارۀ آنان فرموده: ان الله يبعث لهذه الامة على رأس كل مأة سنة من يجدد لها امر دينها و هم غرس الله الذين لايزال يغرسهم فى دينه و هم الذين قال فيهم على بن ابى طالب (ع) «لن تخلو الارض من قائم لله بحجّة».

ناگفته نماند كه فقهاى حنبلى از همۀ مذاهب ديگر تأكيد بيشترى بر لزوم فتح باب اجتهاد داشته‌اند و گفتار بسيارى از آنان در اين زمينه مشهور است. (9 و 10)

منابع

1 - فقه سياسى 230/9؛ 2 - شورى / 13؛ 3 - وسائل‌الشيعه 18 / باب 11، حديث 9؛ 4 - ملل و نحل شهرستانى / 64؛ 5 - تاريخ حصر الاجتهاد (آقابزرگ تهرانى) / 28؛ 6 - الملكية و نظرية العقد فى الشريعة الاسلامية (محمد ابو زهره) / 47؛ 7 - المدخل لدراسة الشريعة الاسلامية (عبدالكريم زيدان) / 148؛ 8 - تاريخ حصر الاجتهاد / 27؛ 9 - تاريخ المذاهب الفقهيه (محمد ابو زهره) / 124؛ 10 - درآمدى بر فقه سياسى / 328-322.

تحولات مسائل بانكى و توجيه فقهى آن

بانكدارى در جهان زمانى آغاز شد كه داد و ستد و مبادله كالا (غير از مبادلات جنس به جنس) بين مردم شروع و حتى با گسترش تجارت پيش از آنكه پول به مفهوم جديد استفاده شود، نياز به خدمت موسسات بانكى محسوس‌تر شد و احتياج به يك وسيله پرداخت سنجش ارزش‌ها و به ويژه وصول مطالبات از مشتريان دور و نزديك با وجود خطرات ناشى از نقل و انتقال پول ايجاب مى‌كرد كه اين فعل و انفعال توسط موسساتى به نام بانك انجام شود.

كلمۀ بانك اصطلاحى است قديمى كه از واژه آلمانى «bank» به معناى نوعى شركت اخذ و رواج يافته و شايد هم از كلمۀ «banco» كه يك لغت ايتاليايى و به معناى نيمكت صرافان به كار برده مى‌شد، اشتقاق يافته است.

در هر حال بانك يا همان موسسات صرافى آن روز با همان نام و روش كهن به تدريج سازمان‌يافته و مركز تمامى فعاليت‌هاى پولى و اعتبارى بانك‌هاى امروزى شده‌اند.

1 - بانكدارى در دورۀ قديم

الف - بابل: در امپراطورى بابل معاملات به شيوه ابتدايى آن رواج داشت و حتى در قوانين همورابى مقرراتى براى دادن و ام و قبول سپرده‌هاى تجارى ذكر و دستوراتى درباره سرمايه‌گذارى آمده است.

در شهر بابل تجارتخانه ها و بانك‌هاى بزرگى وجود داشت كه دادن حواله، برات و نيز گرفتن ربح معمول بود و ميزان ربح 20 درصد بوده و در مواردى به صدى چهل تا چهل و سه مى‌رسيد.

معابد اين شهر در حدود 2000 سال قبل از ميلاد مسيح به عمليات بانكى محدودى مبادرت مى‌ورزيدند و در مقابل وثيقۀ اموال غير منقول، پول به عاريت مى‌دادند؛

ب - يونان: در كشور خدايان و ارباب علاوه بر بانك‌هاى خصوصى بعضى از معابد هم به كار صرافى