احتياج روزانۀ مردم به تعيين و زن و عيار مسكوكات كه در ادوار مختلف تاريخ در مبادلات رايج بوده، به علاوه رواج پول‌هاى مختلف بدون آشنايى افراد به كسانى كه در خصوصيات مسكوكات (عيار و بار) و مسائل مربوط به آن بصير بوده و وقت خود را به اين كار اختصاص دهند، ضرورى مى‌نمود. در دوره‌هاى صلح و آرامش توسعۀ روابط تجارى ميان شرق و غرب و امنيت صرافى از حيث كيفيت و كميت راه تكامل را پيمود و عده شاغلان به اين حرفه و سرمايه گذرى آنان پيوسته افزايش مى‌يافت تا جايى‌كه در اغلب شهرهاى ايران چه خود چه نمايندگان آنان فعاليت داشته و حتى بعضى از صرافان كه از قدرت مالى و معروفيت بيشترى برخوردار بودند، با گشايش حساب در بانك‌هاى بزرگ خارجى با تعيين كارگزار در خارج و فرستادن نماينده به مراكز عمده تجارت، دايره عمليات خود را در بازرهاى بين‌المللى بيش از گذشتگان خود توسعه دادند.

از مركز عمده تجارت در آن ايام كه موجب فعاليت صرافى شد مى‌توان به ترتيب درجۀ اهميت شهرهاى تبريز، مشهد، تهران، اصفهان شيراز و بوشهر را نام برد.

عمليات صرافى:

عمده‌ترين عمليات صرافى عبارت بود از تسعيير پول‌ها و معاملات بروات و رواج بيجك (اينگونه اسناد با همان مشخصه كه بعدها در قانون تجارت ايران تعريف و تحديد شده، در آن زمان رواج داشته است).

بيجك (كلمه‌اى است هندى) سندى بوده كه صرافان ضمن صدور آن وصول مبلغى را اعلام داشته‌اند كه در كوتاه مدت با عند المطالبه پرداخت وجه آن را تعهد مى‌كردند. قدرت رواج آن بر حسب ميزان معروفيت و اعتبار طرف صادركننده (متعهد) بوده است.

رواج بيجك در صرافى به دليل توسعه و رونق بازرگانى و عدم نشر اسكناس بود، زيرا تا سال 1266 كه در ايران اسكناس انتشار نيافته بود مسكوكات فلزى تنها وسيلۀ مبادله و فعل و انفعال پولى بوده است، بنابراين بيجك علاوه بر آنكه سود سرشارى عايد صرافان مى‌كرد، وسيله‌اى براى رفع مضيقۀ پولى بازار نيز بوده است.

2 - بانكدارى:

1‌-‌2 - اولين بانكى كه در ايران تأسيس شد «بانك جديد شرق» بود كه مركزش در لندن و حوزه عملياتيش مناطق جنوبى آسيا بود، اين بانك بدون تحصيل هيچگونه امتيازى در سال 1266 شمسى (1888 ميلادى) در شمال شرقى ميدان توپخانه در محل بانك بازرگانى (تجارت فعلى) شروع به فعاليت كرد و براى جلب مشتريان در شروع فعاليت به حسابجارى معادل 5/2 درصد و به‌حساب سپرده‌هاى ثابت به مدت 6 ماه 4 درصد و يكسال 6 درصد سود مى‌داد. بانك با اين اقدام خود در بازار پولى 12 درصد از نرخ بهره را پايين آورد و براى اولين بار اقدام به انتشار نوعى پول كاغذى به صورت حواله عهده خزانۀ بانك براى مبالغ بيش از 5 قران و قابل پرداخت در وجه حامل كرد و در سال 1267 در مقابل دريافت 20000 ليره انگليسى تمامى شعب و اثاثيۀ بانك را به بانك شاهى واگذار كرد، 2‌-‌2 - بانك شاهى ايران: صرافى ايران در مقام مقابله و رقابت با عمليات بانك جديد شرق برخاستند ولى قبل از آنكه نتيجۀ قطعى و نهايى اين رقابت حاصل شود، حريفى زورمند جاى بانك جديد شرق را گرفت و