مطهرى (ره) به اين دليل است كه وى عدالت را بيشتر به معناى مساوات يعنى حق خاص تفسير مى‌كند (1) و از اين رو تقابل عدالت و حق را به صورت تقابل خاص و عام تلقى مى‌كند و آنگاه چنين پرسشى را مطرح مى‌سازد كه آيا عدالت (به معنى مساوات) پايه حق است و يا رعايت حقوق ديگر (غير از مساوات) اساس عدالت به معناى مساوات است‌؟ در حالى كه خود براى عدالت به جز معنى مساوات دو تعريف ديگر نيز مى‌آورد (2) كه بنابرآن دو تعريف، شناور بودن مفهوم عدالت بيشتر آشكار مى‌شود. (3)

منابع

1 - بررسى اجمالى مبانى اقتصاد اسلامى / 170؛ 2 - همان / 156 و 172؛ 3 - فقه سياسى 299/9.

تقدم درآمد بر هزينه← اصل تقدم درآمد بر هزينه

تقدم دعوت بر جهاد

به‌كارگيرى منطق و روش‌هاى عقلايى براى رسيدن به توافق، بهترين راهى است كه اسلام به منظور حذف جنگ در پيش گرفته است. اصل تقدم دعوت بر جهاد، مسئلۀ بسيار مهمى است كه بيانگر اصالت منطق و تقدم آن بر زور است، از اين رو است كه اسلام تأكيد دارد:

قبل از انجام دعوت نبايد جهاد آغاز شود، تا آن جا كه پيش از دعوت، اقدام به جنگ نه‌تنها جهاد نيست بلكه نامشروع هم محسوب مى‌شود و برخى از فقها براى اقدام به جنگ قبل از انجام دعوت مسئوليت كيفرى قائل شده‌اند.

دعوت خود داراى سه مرحله: حكمت (استدلال)، موعظه (ارشاد) و جدل (اقناع) است كه بايد قبل از هر گونه اقدام خشونت‌آميز توسط افراد و گروه‌هاى واجد صلاحيت علمى و مقبوليت لازم انجام شود و بى‌شك در صورت تأثير دعوت و اعمال رويۀ عقلانى، زمينۀ هر گونه مخاصمه از ميان خواهد رفت.

در وسائل‌الشيعه از امام على (ع) آمده كه: وقتى پيامبر (ص) مرا به يمن فرستاد، فرمود هيچ كس را نمى‌كشى، مگر آنكه او را قبلا دعوت كرده باشى...، در حديثى از امام صادق (ع) آمده است: «وان كانوا قوما لم يغزوا و لم يقاتلوا فلا يسعك قتالهم حتى تدعوهم».

«اگر در برابر دشمنى قرارگرفته كه هنوز دست به جنگ نزده‌اند، شما نمى‌توانيد پيش از آنكه آنها را دعوت كنيد آغاز به جنگ نماييد. فلسفه تأكيد بر دعوت قبل از هر جنگ آن است كه در ديدگاه اسلام پيوسته اميد مى‌رود كه دعوت مؤثر افتد و فرجام به هدايت انجامد كه ارزش آن بسى گرانقدرتر از حاصل جنگ است».

صاحب جواهر مى‌گويد، واجب است به كفار بگويند منظور مسلمانان از انجام جهاد طلب مال و حكومت نيست، به همين دليل است كه اگر يكى از مسلمانان قبل از دعوت كافرى را به قتل برساند، مرتكب گناه شده است.

در صدر اسلام و در زمان پيامبر اكرم (ص) هم ديده شده هنگامى‌كه اصحاب از روى عمد يا اشتباه بعضى كفار را (قبل از دعوت) به قتل رسانده‌اند، ديه آنها از بيت‌المال پرداخت شده است.

برخى از فقها احتمال داده‌اند كه اگر دعوت از سوى افراد عادى مسلمانان هم صورت گيرد، غرض و مقصود