است - از واجبات (8) و بلكه مهم‌ترين ركن اسلام (9) و تحقق بخش ايمان است (10) و از امورى است كه به محتضر و ميت، تلقين مى‌شود.) 11 و 12)

منابع

1 - شورى / 23؛ 2 - بصائر الدرجات / 385-384؛ كامل الزيارات / 356؛ علل الشرائع 141/1؛ وسائل‌الشيعه 299/24؛ مستدرك الوسائل 151/1؛ 3 - وسائل‌الشيعه 184/15؛ 4 - بحارالانوار 241/66؛ 5 - وسائل‌الشيعه 18/1؛ 6 - الشهاب الثاقب / 144؛ 7 - بحارالانوار 88/27 و 136؛ 8 - بدايع الكلام / 264، مراة العقول 259/8؛ وسائل‌الشيعه 16 / 176؛ التعليقه على المكاسب 232/1؛ 9 - الحدائق الناصره 423/18؛ 10 - البيان / 241؛ 11 - كشف الغطاء 2 / 251 و 289؛ 12 - فرهنگ فقه 667/2.

تولى در برابر دشمن

تولى به مفهوم گرايش و تمايلات با حسن ظن و توأم با روابط عاطفى است و چنين حالتى در برابر دشمنى كه بر خصومت خود پاى مى‌فشارد به معناى آن است كه عمليات خصمانۀ دشمن مورد تأييد است يعنى چنين كسى خود عضوى از دشمن است. (او 2)

منابع

1 - (وَ مَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ‌) مائده / 51؛ 2 - فقه سياسى 236/10.

توليد

يكى از سياست‌ها و مقررات كلى اسلام در هدايت اقتصادى، توليد است. توليد فعال‌ترين عامل درآمد و توسعۀ اقتصادى است كه از مشاركت سرمايه و نيروى كار به وجود مى‌آيد. به عبارت ديگر توليد كه در يك جملۀ كوتاه به «ايجاد چيز سودمند» خلاصه مى‌شود، از به كارگيرى دو نوع سرمايۀ خدادادى و اندوختۀ انسان حاصل مى‌شود.

بخشى از سرمايه‌هاى خدادادى در وجود و توانمندى‌هاى بالفعل و بالقوه خود انسان متجلى است و بخشى ديگر نيز در گوشه و كنار آفرينش و طبيعت در اختيار انسان قرارگرفته است. (وَ سَخَّرَ لَكُمْ مٰا فِي اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ مٰا فِي اَلْأَرْضِ جَمِيعاً). (1)

توليد با تمام اهميت و نقش تعيين‌كننده آن در توسعه، مى‌تواند همۀ آفت‌هاى ناشى از سرمايه و كار را به همراه داشته باشد، از اين رو است كه در ديدگاه اسلام اين بخش از توسعه، بيشتر نياز به هدايت و كنترل دارد و اين دو در مورد هر كدام از سه عامل مهم تشكيل دهنده توليد اعمال مى‌شود.

اغلب به فرايندى كه از سه عامل اصلى: عناصر طبيعى (مانند زمين، آب و منابع زير زمينى) و نيروى انسانى (اعم از كارگر و كارفرما) و سرمايه به وجود مى‌آيد، توليد گفته مى‌شود، تعاليم اسلام چه در زمينۀ مقررات حقوقى و قواعد آمره قانونى و چه در بعد اخلاقى و ارزش‌هاى انسانى، شامل هر سه مرحلۀ حساس فوق است.

بى‌شك محورى‌ترين عامل در فرايند توليد، همان كار است كه علت اصلى در فعليت يافتن عوامل سه‌گانه عناصر طبيعى، نيروى انسانى و سرمايه محسوب مى‌شود و بدون آن هيچ‌كدام از اين عوامل بالقوه در توليد نمى‌توانند نقشى داشته باشند.

در نظام اقتصادى اسلام اصول اخلاقى و ارزش‌هاى