قسامه و لعان.

الف - ادلۀ مشترك

1. اقرار: اقرار عبارت است از اخبار به حقى براى غير و بر زيان خود، مشروط بر اينكه مقرّ بالغ، عاقل، قاصد و مختار باشد، اقرار سفيه در امور مالى خود مسموع نيست. انكار پس از اقرار مؤثر نخواهد بود، ولى تفسير آن، گرچه به صورت منفصل از اقرار صورت گيرد، جايز است. در آيين دادرسى اسلام اقرار چه در امور مدنى و چه در امور جزايى قابل تجزيه نيست.

تعداد دفعات اقرار در امور كيفرى، بر خلاف امور مدنى بنابر نوع جرم ارتكابى متفاوت است، برخى جرائم با يك‌بار اقرار، گروهى با دو بار و برخى ديگر با 4 بار اقرار اثبات مى‌شوند؛

2. علم قاضى: هرگاه قاضى از حقيقت دعوى آگاه باشد، نيازى به شنيدن دلايل ديگر (اقرار، شهادت و سوگند) ندارد. علم قاضى علاوه بر آنكه ارزش اثباتى دارد، بر ساير ادله نيز مقدم است، اما اگر قاضى فاقد اطلاع از حقيقت دعوى باشد، شرعا مكلف است بر دلايل ديگر اثبات دعوى اتكا كند و در پذيرفتن اين دلايل ناگزير از پيروى قواعد شرع است و فقها در باب عمل قاضى به علم خود نظراتى گوناگون دارند؛

3. شهادت: گواهى (بينه) مانند اقرار در دعوى و خارج از دعوى ارزش اثباتى دارد. گواه بايد بالغ، عاقل، مسلمان، مؤمن و عادل باشد. بر خلاف اقرار، اصل در شهادت تعدد است، يعنى شهادت دو مرد پذيرفته مى‌شود (شهادت دو مرد را در اصطلاح بينه گويند). در مواردى مى‌توان شهادت را نپذيرفت؛

4. سوگند: سوگند بايد به لفظ جلاله (الله) يا يكى از صفات مختصۀ خداى‌تعالى ادا شود. اگر كسى به غير اسم خدا سوگند ياد كند، نظير سوگند به كتب آسمانى و اماكن متبركه و به پيامبران و ائمۀ معصومين (ع)، سوگند او منشأ اثر نخواهد بود. در ضمن بايد توجه داشت كه به مصداق «البينة على المدعى و اليمين على من انكر» اقامۀ دليل به عهده مدعى و اتيان سوگند با انكاركننده است، مگر در موارد خاص كه اتيان سوگند با مدعى است.

ب - ادلۀ خاص دعاوى كيفرى

1. قسامه: هرگاه كسى كشته شود و ولى دم عليه متهم دليلى نداشته باشد، بايد خود و 49 تن از بستگانش (در جمع 50 تن) سوگند ياد كنند كه متهم مرتكب قتل شده است. اين عمل (50 سوگند براى اثبات قتل) را قسامه گويند. قسامه در قتل شبه عمد و خطايى 25 سوگند است. اگر تعداد بستگان مدعى (ولى دم) به حد نصاب (50 يا 25 تن) نرسد، سوگندهاى لازم يكسان ميان آنان تقسيم خواهد شد. اگر مدعى و بستگانش از قسامه خوددارى كنند، حكم عليه متهم صادر نخواهد شد، 2. لعان: هرگاه زوج، زوجۀ خويش را به زنا قذف كند و بينه‌اى نيز در دست نداشته باشد، بايد لعان عملى گردد. لعان ده سوگند است با صيغۀ خاص خود كه زوج و زوجه هر كدام بايد پنج بار با تشريفات ويژه ادا كنند.

چگونگى طرح دعوى: هرگاه كسى عليه ديگرى اقامۀ دعوى كند، ممكن است 3 حالت پيش آيد: مدعى عليه يا اقرار مى‌كند يا انكار و يا سكوت.

الف - اقرار: اگر مدعى عليه بر اساس ضوابط شرعى اقرار كند، دعوى ثابت مى‌شود و قاضى ملزم به صدور