جهاد

جهاد: بذل جان و مال در راه خدا در جنگ با دشمن اسلام و مسلمانان.

جهاد در لغت از «جهد» به معناى مشقت و زحمت يا از «جهد» به معناى وسع و طاقت است و در اصطلاح عبارت است از بذل جان و مال در راه خدا در نبرد با كافران و باغيان، يا بذل جان، مال و توان خود راه اعتلاى اسلام و بر پا داشتن شعائر آن (1) عنوان جهاد، بابى مستقل در فقه است كه در آن به تفضيل از احكام جهاد سخن رفته است.

در فضيلت جهاد آمده: جهاد از برترين اعمال و درى از درهاى بهشت و از اركان مهم اسلام است و در قرآن و احاديث، براى جهاد و مجاهدان فضايل بسيارى ذكر شده است. (2)

جهاد را به دو قسم ابتدايى و دفاعى تقسيم كرده‌اند. (3) البته برخى، نام جهاد را بر قسم دوم نهاده و آن را مجاز دانسته و گفته‌اند: جهاد ثابت در شرع كه داراى احكامى ويژه است، همان جهاد ابتدايى است و قسم دوم از اقسام دفاع است. (4)

موضوع بيشتر كتاب‌هاى فقهى در باب جهاد، جهاد ابتدايى است و از جهاد دفاعى به مناسبت بحث كرده‌اند.

جهاد ابتدايى در برابر سه گروه، واجب است: كافران غير ذمى اعم از اهل كتاب و غير اهل كتاب؛ كفار ذمى اى كه شرايط ذمه را ناديده گرفته‌اند و باغيان.

جهاد با كفار غير كتابى با هدف دعوت به اسلام انجام مى‌شود. آنان تنها دو راه در پيش دارند: آيين اسلام يا تن دادن به جنگ.

جهاد با كفار كتابى غير ذمى يا ذمى اى كه پيمان ذمه را نقض كرده باشند براى پذيرش اسلام و يا تن دادن به پيمان ذمه و پرداخت جزيه است. در نتيجه، آنان يكى از سه‌راه را بايد برگزينند: گرويدن به اسلام، باقى ماندن بر آيين خود و پرداخت جزيه و يا تن دادن به جنگ. (5)

جهاد با باغيان به جهت نقض پيمان و خروج آنان از بيعت با امام (ع) و وادار كردن ايشان به بيعت مجدد است. (6)

جهاد ابتدايى با فراهم آمدن شرايط آن واجب كفايى است؛ بدين معنا كه تا زمان نياز جبهۀ نبرد به نيرو، بر همۀ واجدان شرايط واجب است در جبهۀ نبرد حضور يابند و با حضور نيرو به مقدار كفايت، جهاد بر ديگران واجب نخواهد بود. (7)

مگر آنكه امام (ع) افراد معينى را فرا بخواند، كه در اين صورت حضور آنان واجب عينى خواهد بود. (8)

جهاد دفاعى عبارت است از پيكار با هدف دفاع از اسلام و سرزمين‌هاى اسلامى در برابر دشمن مهاجمى كه اساس اسلام را تهديد مى‌كند يا قصد استيلا بر سرزمين‌هاى اسلامى و ناموس و اموال مسلمانان و يا كشتن گروهى از مسلمانان را دارد. (9 و 10) فقهاى شيعه مسئلۀ جهاد را در شكل فقهى و نظرى و علماى اهل سنت اين مسئله را در قالب تحليل سياسى و سيرۀ نبوى عنوان كرده‌اند. به همين دليل عنوان كتاب «الجهاد» در كتب فقه و حديث شيعه و عنوان كتاب « السير» در كتب فقه و حديث اهل تسنن بيشتر به چشم مى‌خورد.

جهاد از ديدگاه اهل تسنن در حقيقت عبارت از يك تحليل سياسى از وقايعى است كه در زمان پيامبر