اسلام (ص) رخ داده است. با اين نتيجه گيرى كه سيره پيامبر (ص) الگوى رفتار سياسى و نظامى براى همه مسلمانان در طول تاريخ است.

ولى از نظر فقهاى شيعه بحث‌هاى نظرى از آن نظر حائز اهميت بود كه ميدان را براى آن برداشت‌هاى جديد و نقطه‌نظرهاى اجتهادى باز مى‌كرد و به آنان اجازه مى‌داد كه در قلمروى آن اجتهاد كنند، نخست: در قلمروى محدود نظرى مسائل جهاد و دوم: در ميدان وسيع برنامه‌ها و شيوه‌هاى اجرايى جهاد در اين دو قلمرو، سيره معصومين (ع) به عنوان يكى از ابزار اجتهاد استفاده مى‌شد. بدون آنكه فقيه در چارچوب‌هاى زمانى و شرايط ديگر، خود را محصور كند و يا دچار تفكيك قرآن از سنت و آن دو از ديگر منابع اجتهاد شود.

آيات جهاد در قرآن است كه جهاد را به عنوان يك فريضه به همۀ مسلمانان واجب شمرده و كسانى را كه از جهاد روى بر مى‌گردانند مورد نكوهش شديد قرار داده است.

از تابعين مانند سفيان ثورى و عبد الله بن شيرمه و عطاء بن ابى رياح نقل‌شده كه گفته‌اند: جهاد امر اختيارى و استحبابى است و واجب نيست، و اوامر قرآنى به صورت ندبى و استحبابى است و تنها در موارد ضرورت براى دفع تهاجم دشمنان واجب مى‌شود، آن گونه كه از ظاهر آيه (فَإِنْ قٰاتَلُوكُمْ فَاقْتُلُوهُمْ‌) (11) (وَ قٰاتِلُوا اَلْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَمٰا يُقٰاتِلُونَكُمْ كَافَّةً‌) (12) استفاده مى‌شود. (13)

اين نظريه به مخالفت با اجماع فقهاى اسلام است.

زيرا وجود جهاد امرى مسلم و از نظر اسلام غير قابل ترديد است، و در ظاهر نظر اين عده از تابعين آن بوده كه مشروعيت جهاد منوط به دلايل و مجوزهاى خاصى است كه از آن جمله دفاع را ذكر كرده‌اند.

ماهيت جهاد در اسلام به معناى يك سلسله عمليات نظامى و خشونت‌آميز توأم با قتل، كشتار و تخريب نيست و هيچ نوع انگيزه مادى و فاقد ارزش‌هاى معنوى و الهى نمى‌تواند مجوزى براى جهاد محسوب شود چنين جنگى از ديدگاه اسلام مشروع شمرده نخواهد شد.

به علاوه جهاد يكى از فرايض عبادى اسلام محسوب شده و بيش از آن‌كه يك عمل سياسى تلقى شود يك عبادت است و فقها جنگ مشروع در اسلام را در حوزه معاملات و قواعد حقوقى نياورده و آن را در شمار عبادات آورده‌اند.

ارتباط جهاد با مباحث حقوقى، ناشى از آثار مادى اين آيين سياسى - عبادى است كه اين آثار در ديگر عبادات اسلامى، كمتر ديده مى‌شود.

محدوديت‌هاى عمليات جنگى و احكام مربوط به اسرا، غنايم، سرزمين و امثال آن‌كه از آثار جهاد است موجب شده كه جهاد به صورت جزيى از حقوق سياسى و مباحث عمومى حقوق اسلامى مطرح شود.

جهاد در انديشۀ اسلامى به معناى تلاش مقدس براى پاكسازى و اصلاح خود، جامعه و نيز مقاومت و مبارزه در برابر دشمنان تهديدكننده سلامت فرد و اجتماع است و نخستين مرحله آن پاكسازى از درون انسان، مقاومت و ستيز در برابر عواملى است كه فساد و تباهى را به درون و روان آدمى مى‌كشاند و مرحلۀ دوم آن جهاد به مفهوم فقهى است كه قتال در برابر دشمنان متجاوز و مبارزه با عوامل تهديدكننده استقلال، آزادى و